Национальный доклад «Молодежь Казахстана

131

бойынша Оңтүстік Қазақстан, Алматы, Қараған

ды облыстарында осы мәселенің ең күрделі

жағдайы орын алады.

Денсаулық сақтау жүйесінде жастардың ден

саулық орталықтары маңызды рөл атқарады.

Қазіргі таңда республикада 96 ЖДО қызмет етеді.

Спортпен айналысу жастардың денсаулығын

жақсартудың басты тетіктерінің бірі болып та-

былады. Ел көп аймақтарында спортпен айна

лысатын жастар санының өсу тенденциясы

байқалуда. Спортпен жүйелі түрде айналысатын

жастардың саны 2017 жылы 2,5 миллион адамды

құрады.

Бос уақытты өткізу жастардың құндылықта

рын, білімдері мен жүріс-тұрыс дағдыларын

белсенді қалыптастыратын мәдени әлеуметте

нуінің басты шарты болып табылады. Заманауи

жастардың бос уақыт өткізуінің ерекшілігі интер-

нет желісінде уақытты көп өткізуі болып табы

лады. Аймақтар тұрғысынан алғанда бос уақыт

инфрақұрылымының әртекті дамуы байқалады.

4. Қазақстан Республикасында балалар мен

жастардың орта біліммен қамтылу деңгейі жоға

ры көрсеткіштермен сипатталады. 2017 жылы

елімізде 7 047 күндізгі мемлекеттік, 125 жеке

меншік, 75 кешкі, 100 мамандандырылған оқу

орындары, басқа да мемлекеттік органдарға ве

домстволық бағынышты 34 мектеп, 20 Назарбаев

Зияткерлік мектептері, 4 республикалық және 8

халықаралық мектептер, әумесерлік мінез-құлқы

бар балаларға арналған 7 мектеп, ерекше режим

де ұстайтын 1 арнайы мектеп пен «НЗМ»

АБҰ фи-

лиалының 1 халықаралық мектеп жұмыс істеді.

бар балаларға арналған 1 мектеп -. ДББҰ филиа-

лы. 7 047 мектепте 2 972 319 адам білім алды.

2017 жылы техникалық және кәсіптік білімі

бар сәйкес жастағы жастарды қамту 17 % -ды

құрады. «Барлығына тегін техникалық және

білім беру» және «Серпін» жобаларын іске асыру

ТжКБ ұйымдарының санын көбейтуге ықпал етті.

Соңғы 5 жылда алғаш рет ТжКБ ұйымдарының

контингенті өсу динамикасын көрсетті, ол жұмыс

мамандықтары мен орта буын мамандықтары

бойынша кадрларды даярлауға арналған мемле

кеттік тапсырыстар көлемінің ұлғаюымен қатар

жүреді.

2017-2018 оқу жылында Қазақстанда 130 ЖОО

қызмет етіп, онда 496 209 адам білім алды.

Қазақстанда білім беру жүйесін жаңғыртудың

негізгі бағыттары білім беру процесін жетілдіру,

білім беру қызметтерінің тиімділігі мен қол

Қазақстан Респуликасы білім беру жүйесінің жай-күйі және дамуы туралы Ұлттық баяндама (2017 ж. қорытындысы

бойынша): Е. Нұрланов, М. Аманғазы, Г. Ноғайбаева, А. Ахметжанова, Г. Қарбаева, М. Даулиев, Е. Коротких, Д. Абдрашева,

М. Шакенова, А. Дүйсенғали, Н. Қасымбекова. – Астана: «АТО» АҚ, 2018.- 336 б. – 68 б. ISBN 978-601-7904-08-1

жетімділігін арттыру, білім беру мекемелерін

оңтайландыру болып табылады.

5. Әлеуметтік-саяси үрдістерге қатысудың

дәстүрлі нысандарын сақтай отырып, жастар

дың белсенділігінің жаңа институционалдық

емес нысандары қызықтырады. Саяси және

азаматтық қатысу нысандары жаңа сапалы си

патқа ие болады. Жеке зерттеулер жастардың

саяси қатысуының төмендеу деңгейін көрсе

теді. Сарапшылардың айтуынша, жеке өзін-өзі

танытумен байланысты сұраныс қалыптасып,

жас қазақстандықтардың бастамалары нақты

әрі прагматикалық болып келеді.

Жастар әкімшілік мемлекеттік қызметкер

лердің 24 %-ын құрайды. Жастардың азаматтық

белсенділігі жастар қоғамдық ұйымдарының

қызметіне қатысу арқылы жүзеге асырылады.

2018 жылдың бірінші жартысында Қазақстан

Республикасында 933 жастардың үкіметтік емес

ұйымы және 210 ЖРО жұмыс істеді. Жаңа ұрпақ

жастарын еріктілік арқылы жүзеге асырылатын

азаматтық белсенділіктің жаңа формалары да

қызықтырмайды.

Жастарды қоғамдық наразылық акциясына

шығудың негізгі себептеріне келесі факторлар

әсер етуі мүмкін: медициналық мекемелердің

қызметкерлерінің салақтығы мен біліксіздігі;

азық-түлік, жанар-жағармай материалдары,

дәрі-дәрмек бағасының өсуі; жұмыстан шығып

қалу; әділетсіз сот шешімдері; жалақы, шә-

кіртақы, жәрдемақының кешігіп төленуі,

тұрғын үй мәселелері.

6. Жастардың әлеуметтік-экономикалық

жағдайы мынадай ерекшеліктермен сипатта

лады. Еңбек нарығындағы 15-28 жас аралығын

дағы жұмыс күші 2 121,2 мың адамды құрады,

оның ішінде жұмыспен қамтылған халық –

2038,8 мың адам (2018 жылдың II тоқсаны). Жұ

мыспен қамтылған жастардың 74,6 %-ы жалда

малы жұмысшылар, 21,5 %-ы - өзін-өзі жұмыспен

қамтығандар, 3,9 %-ы жұмыссыздар. 2018 жыл

дың екінші тоқсанында республикадағы NEET

жастарының үлесі 7,7 %-ды құрады, бұл 2017

жылдың соңғы тоқсанымен салыстырғанда

0,6 %-ға аз.

7. Қазіргі заманғы қазақстандық жастардың

құндылықтары келесідей көрініске ие болды.

Отбасы, денсаулық, достық, бұрынғыдай құн

дылықтар рейтингісінде жетекші орындарға ие,

бірақ пайыздық қатынастарда олардың мәндері

бірталай азайған. Жас респонденттер ойын-са

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

132

уық пен билік сияқты құндылықтарға аз көңіл

бөле бастады. Керісінше, махаббат; материалдық

игіліктер; білім мен білім алу; қызықты жұмыс,

мамандық; қоғамдық ортада құрметке бөлену;

мансап өсуі; адамдарға көмектесу тәрізді құн

дылықтар Қазақстан жастарының барлық са

наттары арасында маңызды орынға ие болды.

Ұлттық

баяндаманың

7-ші

тарауында

Қазақстанның

түрлі

аймақтарындағы

жастарының

құндылықтық

бағдар

ерекшеліктеріне

егжей-тегжейлі

талдау

жасалған.

8. Жастар ортасындағы қылмыс мәселесі

өзекті болып қалып отыр. Жыл сайын елде жаса

латын құқық бұзушылықтар мен қылмыстардың

50 % жастарға тиісті. Құқық бұзушылықтың ең

көп үлесі жастардың ересек тобына (21-29 жас)

тиесілі.

Статистикалық деректерге талдау не

гізінде 2017 жылы 14-29 жас аралығындағы

адамдар ортасында ерекше ауыр жағдайларды

қоспағанда, барлық түрлеріне жасалған құқық

бұзушылықтардың саны азайғанын көрсетеді. 14-

29 жас аралығындағы жастар тобындағы құқық

бұзушылықтардың ең ауыр түрлері 14,2 %-ға

немесе 78 жағдайға дейін өсті.

2017 жылы қылмыс жасаған 14-29 жас

аралығындағы адамдардың жалпы санынан 3

063 адам немесе 7 %-ы жасөспірімдердер

(14-17

жас)

санатына

тиесілі.

Жасөспірімдермен

жа

саған

қылмыстар

құрылымында ең көп үлес меншікке қарсы

қылмыстарға

(80,7

%),

қоғам

дық

қауiпсiздiкке және қоғамдық тәртiпке

қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтарға

(9,5 %), жеке адамға қарсы қылмыстық құқық

бұзушылықтарға (6,6 %) тиесілі.

Республиканың көпшілік аймақтарында

жасөспірімдік қылмыс көбіне топтық сипатқа

ие болады.

2017 жылда 2016 жылмен салыстырған

да жасөспірімдер арасында бұрын құқық

бұзушылықтар үшін қылмыстық жауапқа тар

тылғандардың қайта құқық бұзуы назар ау

дартады. Жасөспірімдердің айтарлықтай саны

қайтадан қылмыс жасайды. Кейбір өңірлерде

қайта қылмыстық жауапкершілікке тартылған

жасөспірімдердің үлесі 30 %-дан асады, яғни әр

бір үшінші сотталған жасөспірім оғанға дейін де

қылмыстық әрекеттер жасаған.

ҚР-да жастар арасындағы өзіне-өзі қол жұм

сау саны мен қол жұмсау талпыныстары азайып

барады. Дегемен өзіне-өзі қол жұмсау мәселесі

өзекті болып қалып отыр.

9. Әлеуметтік зерттеу нәтижелері бойынша

діни жағдай мен жастардың дінге қатынасы

ның талдауы жастардың 69 %-ы өздерін діншіл

деп анықтайтынын көрсетті. Дегенмен діншіл

жастардың 69 %-ынан 62,6 %-ы діни дағдыларға

тереңінен тартылмаған. Жастардың үштен бірі

не жуығы (28,2 %) өздерін діншіл емеспіз деп

анықтады.

Жастар ортасында радикалды діни идеоло

гияға қатысудың қауіпті факторлары бар: жұ

мыспен қамтылу қиындықтары, жоғары білім

алу қиындығы, табыстың төмендігі, әлеуметтік

белсенділіктің төмендігі, қоғамға тартылудың

нашарлығы. Жастар радикалдық идеялар

насихаты үшін ең оңай топ болып табылады,

сондықтан қазақстандық жастар арасында

радикалдық діни идеологияны таратудың

алдын алу бойынша арнайы бағдарламалар

қызмет етуі қажет. Қазақстандық жастардың

еріктілік

қызметі

мен

түрлі

жастар

ұйымдарының қызметіне тартылуы

ның төмен

пайызына көңіл бөлу қажет.

Осылайша, қазақстандық жастардың қазір

гі заманғы жағдайының талдауы жағымды да,

мәселелі жақтарын да анықтады және мемле

кеттік жастар саясаты саласында шешу қажетті

мәселелерді белгілеуге мүмкіндік берді.

Президент жастар жылы деп белгілеген

2019 жыл жастар ортасындағы, жалпы алғанда,

қоғамдағы жағымды беталыстарды жақсартуға

мүмкіндік беріп, жастар дамуына шабыт береді.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

133

ҰСЫНЫСТАР

Осы ұсыныстар жастар саясатының талдауы

на негізделген және жастар өмірінің нақты

салалары ретінде көрініс табатын Ұлттық

баяндама

ның тараулары бойынша ұсынылған.

Жастар саясатын жүзеге асырудағы халықа-

ралық тәжірибе

- Жастар дамуы индексінің негізгі көрсеткіштерін

зерттеп, осы рейтингтегі Қазақстанның орнын жақ

сарту бойынша жоспарды ұсыну қажет;

- Шет елдерде жастар саясатын жүзеге асыру

дың тиімділігі көбінесе жастармен жұмыс істейтін

кадрлардың кәсіби дайындығына байланысты.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының ма

мандықтары мен кәсіптерінің тізімінде «Жастармен

жұмыс жасайтын маман» атты мамандық жоқ.

ҚР-да осындай мамандықтар мен кафедралардың

ашылуы жастармен жұмыс істеу үшін кәсіби

кадрларды дайындауға мүмкіндік береді;

- Қазақстанда көптеген мемлекеттік бағдарла

малар мен жастарды қолдау жобалары бар. Біз осы

бағдарламалардың тиімділігін зерделеуге кеңес

береміз, олар өздерінің күшті және әлсіз тұстарын

айқындап, болашақта әр түрлі санаттардағы жастар

мен (шет елдерде қолданылатындай) мақсатты

(нақты) жұмысты жалғастырады;

- Бір жағынан, мемлекет тарапынан реттелетін,

ал екіншісі жағынан әртүрлі және құрылымдалған

Жапониядағы жастар ұйымдарының (Жапон жастар

палатасы) қызметінің тәжірибесі қызықты;

- Мемлекет тарапынан жастардың әлеуметтік

әлсіз санаттарына бөлінетін назарын, Қазақстан

Республикасындағы Жастарды жұмыспен қамту

мен әлеуметтендірудің жол картасын NEET қабыл

дауын ескере отырып, Австриялық республиканың

қауіп-қатер санатына кіретін жастармен «алдын алу

шараларын» жүргізу бойынша тәжірибесі пайдалы

болуы мүмкін;

- Қазақстан Республикасы Қоғамдық даму

министрлігінің құрылымын қайта құруды ескере
оты-рып, біз Корея Республикасының Гендерлік

теңдік және

отбасы сұрақтары бойынша

министрлі-гінің қызметін зерделеу орынды деп

есептейміз.

Жастардың денсаулығы мен бос уақытын өткізуі

- Салауатты өмір салтын насихаттауға бағыт

талған оқу материалдарын әзірлеу қажет.
Гигиенаның негізгі талаптарын түсіндіруге және

салауатты өмір салтын қалыптастыру мен қолдау

қажеттілігіне ерекше назар аудару қажет. Бұл

бағдарламалар мектеп жасына дейінгі білім беру

ұйымдарынан

бастап,

барлық

жастағы

оқушыларға бейімделуі керек;

- Балалар мен жастармен жұмыс істеу жастарды

салауатты өмір салты туралы хабардар етудің ең та

нымал формаларын пайдалануды талап етеді:

әлеуметтік желілер, қоғамдық ойдың көшбас-

шыларының арасында танымал адамдардың

қатысуымен бейнебаяндар түсіру;

- Дамыған спорт инфрақұрылымы - салауатты

өмір салтын насихаттау, жаппай спортпен айналысу

және балалар мен жастардың денсаулығын жақсар

тудың қажетті элементі. Бизнес-құрылымдар ара

сында «Спорт әр аулаға» байқауын бастамашылық

етіп, көптеген балалар мен спорттық аулалық

алаңдарды салу қажет;

- Балалар мен жасөспірімдердің тиісті және

дұрыс тамақтану мәселелеріне көбірек назар ауда

ру;

- Жергілікті атқарушы органдар ұлттық баянда

мада ұсынылған жастар арасында әлеуметтік маңы

зы бар аурулардың аймақтық ерекшеліктеріне шолу

жасап, тәуекел тобымен мақсатты жұмысты жүр

гізуге назар аудару керек;

- Ауылдық округтердің жас адамдарымен жұмыс

істеу үшін аймақтық ЖРО штатын кеңейту қажет.

Тəуекел топтарымен жұмыс

Балалар мен жастар арасында тәуекел топта

рымен жұмыс тиімділігін арттыру үшін мыналар

қажет:

- Жасөспірімдер мен жастардың күрделі қажет

тіліктерін анықтай алатын дифференциалды скри

нингтік модельдерді əзірлеу;

- Педагог-психологтарды оқыту және біліктілігін

арттыру бағдарламаларын жетілдіру;

- Психикалық денсаулықты қорғау мен алғашқы

медициналық-санитарлық көмек жүйелерінің сұра

ныстарын қанағаттандыру үшін және жеткілікті түр

де қамтамасыз ету үшін саясаткерлер мен шешім

дер қабылдаушылардың өзара іс-қимылдарын

күшейту;

- Жасөспірімдер арасында өзін-өзі өлтіруді бол

дырмау жөніндегі бағдарламаны іске асыру жөнін

дегі жұмысты жалғастыру (Қызылорда облысында

пилоттық кезең іске асырылған);

- Бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеу

меттік желілерде өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларын

кеңінен таратуды шектеу ұсынылады.

Жастардың әлеуметтік-экономикалық

жағдайы

- Жас бизнес-стартаптардың дамуын ынталан

дыру үшін бірінші кезекте ақпараттық қолдауды

күшейту қажет. Жастар кәсіпкерлігінің өкілдерінен

қоғамдық ойдың көшбасшыларын тарту, байланыс

және ақпарат алмасу үшін бейресми ортаны дамыту

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

134

жастар арасында шағын кәсіпкерлікті дамытудың

тиімді модельдерін енгізе алады;

- Жастар өз идеяларын дамытып, «Авангард

Плюс» жас кәсіпкерлер мектебінің мысалында са

раптамалық кеңестер алуға болатын жаңа плат

формаларды құру үдерісіне қоғамдық ұйымдар

мен қайырымдылық қорларын тартуға жұмысты

ынталандыру және нығайту қажет;

- Әкімшілік және қаржылық кедергілерді төмен

дету жөніндегі шаралар жастардың кәсіпкерлігін

дамытуға арналған арнайы бағдарламаларды әзір

леуді қамтамасыз етуге тиіс, бұл қаржыландыруды

қолжетімді етіп, жастардың өз бизнесін бастау үшін

несие алуына жағдай жасайды;

- Жас кәсіпкерлердің өнімдері мен басқа да

жетістіктерін көрсету, шағын және орта бизнес ара

сындағы экономикалық, ғылыми және сауда-өн

дірістік қатынастарды нығайту, Қазақстанның

аумағында сұраныс пен өнім (жұмыстар мен қыз

меттер) туралы ақпаратқа жеңілдікпен қол жеткізуді

қамтамасыз ету үшін шағын және орта бизнес субъ

ектілеріне көрмелерге, жәрмеңкелерге қатысу бой

ынша кең ауқымды көмек көрсету қажет;

- Жекелеген тәлімгерлердің желісін кеңейту, биз

нестің бастауында қателіктерді болдырмауға және

жас кәсіпкерлерге нық тұруға мүмкіндік беретін

бизнес жоспарларын құру кезінде көмек көрсету

және бизнес жүргізудің әртүрлі мәселелері бойын

ша оқыту;

- Шағын және орта бизнестің (ШОБ қолдау қоры,

технопарктер, бизнес-инкубаторлар, консалтингтік

фирмалар, ақпараттық агенттіктер, бизнес-орта

лықтар және т.б.) аймақтық тұрғыда жұмыс іс-

теуі үшін қолайлы жағдайлар жасау және

дамыту үшін қолданыстағы жастар кәсіпкерлі-

гін қолдау инфрақұрылымның мониторингі

негізінде талдау жасау қажет. Оның қызметінің

тиімділігі негізінен аймақтық деңгейінде шағын

бизнесті қолдау инфрақұрылымының қанша-

лықты дамығандығына байланысты болады;

- Мемлекеттік қолдау құралдарын белсенді на

сихаттауды қажет ететін ауыл жастарын дамытуға

ерекше назар аудару қажет. Ауыл жастарының кəсіп

керлік қызметі өзін-өзі реттеудің нарықтық тетіктері

арқылы қол жеткізіле алмайды. Ауылдық жастарға

бағытталған бағдарламалар жергілікті нарықтың

мүмкіндіктерін талдау және бизнес-жоспарларды

құру, сондай-ақ өз бизнесін құру және оның жұмы

сын ұйымдастыру үшін қажетті ауыл шаруашылық

және іскерлік дағдыларды қалыптастыру бойынша

арнайы жобаларды қамтуы тиіс. Несиелер мен қа

ражатқа қол жеткізу ауыл жастары үшін олардың

жасына, кепілдіктің болмауына байланысты үлкен

мәселе болып табылатындығын ескеру қажет;

- Жастар бизнесінің болашағы бар бағыттардың

бірі – әлеуметтік кәсіпкерлік. Жас әлеуметтік кәсіп

керлердің тіпті нақты аймақта әлеуметтік кәсіпкер

лерді дайындаудың арнайы бағдарламасы болма

са да кәсіпкерлікке қолдау көрсететін аймақтық

бағдарламалар аясында жүзеге асырылатын

кез-келген білім беру, ақпараттық және қаржылық

бағдарламаға қатысуы мүмкіндігі тиімді шара бола

алады.

Жастардың әскери-патриоттық тәрбиесі:

- Жастар арасында әскердің жағымды имиджі

әскери қызметшілердің құқықтық қорғалуын

қамтамасыз етпестен, әлеуметтік-экономикалық

проблемалардың жиынтығын (тұрғын үй, ақшалай

жәрдемақылар, әлеуметтік сақтандыру және т.б.)

шешпестен, қазіргі заманғы жабдықтар мен қа

ру-жарақпен қамтамасыз етілместен, шақырыла

тын контингент сапасын арттыру және т.б. қалып

тастырылу мүмкін емес. Яғни, әскердің имиджін

жасау ғана емес, сондай-ақ, бұл имидж деңгейінде

өмір сүру, әр кезде оны ақтап және нығайтып отыру

керек, әйтпесе ол әшкереленіп қалады. Сол себепті

әскери қызметкерлерді әлеуметтік қолдау мен ҚР

Қарулы Күштерінің әскери-техникалық жабдықта

рын күшейту жөніндегі жұмысты жалғастыру қажет;

- Жастар арасында әскери қызметтің беделін кө

теру үшін қажетті басты шаралардың бірі - жастар

дың әскери-патриоттық тәрбиесін күшейту, Отан

қорғаушылардың жағымды имиджін қалыптастыру,

әскери мамандықтың беделін нығайту және әскери

қызметті ынталандыру. Қазақстан Республикасы

Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118

Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы

ның білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасында бекітіл

ген жастарды патриоттық тәрбиелеу мен азамат

тық белсенділікті, әлеуметтік жауапкершілікті және

жастардың әлеуетін ашу тетіктерін қалыптастыру

жөніндегі шаралар кешенін іске асыруды жандан

дыру қажет;

- Оқушылардың ата-аналарымен жұмыс істеуді

ұйымдастыру қажет, себебі әскери қызметке деген

қажеттілікке оң немесе теріс қатынасы олардың

ұлдарының қарулы қақтығыстарға қатысуы мен

әскерде «әлімжеттік» болған жағдайлардан қорқа

тын ата-аналарға көп байланысты. Сонымен қатар,

жас әскерге шықырылғандар мен әскери қызмет

керлердің өліміне әкеліп соқтырған экстремизм

мен лаңкестік жағдайларының көбеюі әскерде

қызмет етуге деген ата-аналар мен жастардың

қорқынышын асыра түседі;

- Ақпараттық-насихаттау жұмыстарын жүргі

зу: қазақстандық патриоттық сезімін тәрбиелеу,

Қарулы Күштер туралы оң пікір қалыптастыруға

бағытталған телевидение мен радиода арнайы

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

135

бағдарламалар, мотивациялық бейнебаяндар мен

жарнамалық бейнематериалдарды орналастыру.

Әскердің жағымсыз көріністерінің пайда болуы

виртуалды стереотипке және қабылдаудың пән

дік деңгейлеріне жатқандығын есте ұстаған жөн.

Стереотиптердің және адамдардың жеке өмірлік

тәжірибесінің табандылығын біле отырып, әскер

имиджін қайта қалыптастыру үшін жұмыс істеу қа

жет. Виртуалды-стереотиптік деңгейде бұл жұмыс

қазақстандық әскер мен әскери қызметкерлердің

жағымды имиджін БАҚ, кинофильмдер және теле

дидар бағдарламалары арқылы қалыптастырудан

тұрады, ал әскери қызметкерлер – біліктілік пен кәсі

биліктің мысалы болып табылады;

- Әскердің оң имиджін қалыптастыру жөнінде

гі жұмыс мектептен бастау алу керек. Оқушылар

дың патриоттық тәрбиесі - оқушыларда жоғары

патриоттық сезімді, Отанына адалдық сезімін,

азаматтық борышын орындауға дайындық пен

Отанымыздың мүдделерін қорғауға арналған

конституциялық міндеттерді қалыптастырудағы

жүйелі және мақсатты жұмыс. Оқушылардың

әскери-патриоттық тәрбиесінің теориясы мен

практикасын меңгеру, олардың әскери қызметке

жан-жақты дайындалуы, Отанға лайықты қызмет

ету борышын орындау – мектептегі әскери-патри

оттық жұмыс міндеттерінің бірі болып табылады.

Мектепте әскери-патриоттық жұмыстың жүйесін

құру азаматтың жеке басын және Отан қор-

ғаушысын қалыптастыруға және дамытуға

бағыт

талған әлеуметтік маңызы бар құнды-

лықтарды, азаматтықты және патриотизмді

қалыптастыру

мен

дамытуды

көздейді.

Көрнекті мысал ретінде әр мектепке және кол-

леджге өздерінің әскери міндеттерін орында-

ған түлектерін насихаттап, Қарулы Күштердегі

түлектердің қызметі туралы

әңгімелейтін

мұражайлар, бұрыштар мен стендтер жасауды

ұсынуға болады;

- Жастар арасында әскердің беделін көтеруге

арналған әртүрлі байқаулар (өлең, сурет), ойын

дар, эстафеталар, спорттық жарыстар өткізіп,

атақты қазақстандықтар, ардагерлер, спортшы

ларды шақырып, Әскерге шақырушылар күнін өт

кізу дәстүрін жалғастыру қажет, студенттер мен

оқушыларды «Есімізде бар» акциялары, «Ерлік»

сабақтары, Отан қорғаушылар күнін мерекелеу,

әскери-спорттық ойындарды өткізуге тарту қажет;

- Жыл сайынғы медициналық бақылауды

жүзеге асыру арқылы ата-аналарымен бірге

жасөспірімдердің денсаулығының жай-күйіне

ерекше назар аудару керек. Жұртшылық мүше

лерін жобалық кеңестерге енгізу практикасын

жалғастыру және осы комиссияларда ата-аналар

комитеттерінің өкілдерін қосу мүмкіндігін қа-

растыру;

- «Қазіргі заманғы әскери қызметкердің әлеу

меттік портреттерін талдау» әлеуметтік зерттеуін

жүргізу қажет;

Бұқаралық ақпарат құралдарына:

- «Халық қаhарманы», «Айбын», «Ерлiгi үшiн»,

«Жауынгерлiк ерлiгi үшiн» және т.б. ордендер мен

медальдар иегерлеріне арналған материалдардың

санын кеңейту. Бағдарламалардың жеке циклін

Отанымыздың үздік қорғаушыларын тәрбиелеген

ата-аналарға арнауға болуы мүмкін;

- Әскерде модернизациялау кезеңінде болған оң

өзгерістерді белсенді түрде жарыққа шығару. Қа

зақстан Республикасы Қорғаныс министрлігімен

және Қазақстан Республикасы Мәдениет және

спорт министрлігімен бірлесіп Қарулы Күштердегі

қызметке қатысты кең қоғамдық пікір қалыптасты

руға және азаматтық борышын адал орындауға мақ

сатталған әскерге шақырылғандар үшін ардақты

міндет ретіндегі жаңа психологияны қалыптасты

руға бағытталған фильмдер мен бағдарлама-

ларды құру мен көрсету сұрақтарын қарастыру.

Жастармен діни саладағы жұмысты жетілдіру:

- Қазақ қоғамының діни саладағы негізгі қатер

лерінің бірі - халық арасында радикалды діни идео

логияның таралуы. Жастар, жоғарыда айтылғандай,

радикалды идеяларды насихаттауға ең осал болып

табылады, сондықтан қазақстандық жастар

арасында радикалды діни идеологияның таралуын

болдырмау үшін ерекше профилактикалық

бағдарламалар жұмыс істеуі керек. Мысалы,

Ұлыбританияда 2007 жылдан бастап жастар

арасында діни экстремизмге қарсы тұру үшін

алдын алу бағдарламалары қызмет етуде.

Мұндай бағдарламалар тиімді болу үшін

радикалды идеологияға тартылудың қауіп

факторларын ескеру керек. Осыған сәйкес, қол

жеткізілетін мақсаттар тізімін және осы бағдарлама

лардың мазмұнын нақты анықтау қажет. Мысалы,

Ұлыбританияда аталған алдын алу бағдарламасы

діни біліммен шектелмей, жаттығулар мен түрлі іс-

шаралар түрлерін қамтиды. Бағдарламаның бірінші

бағыты, тиісінше, тренинг тақырыбы болып, басқа

мәде

ниеттер мен діндердің позитивті қабылдауына

ашық болуды, түрлі діндер мен этникалық

мәдениеттердің

жастар арасындағы өзара

әрекеттестігін

арттыруды

және

мәдени

төзімділікті ілгерілетуді қамтиды. «Тұлғалар мен

байланыс» тақырыбындағы екінші бағыт

азаматтық

сана-сезімді

күшейтуді

және

жастарды әлеуметтік үрдістерді тартылуға шақы

рады. Жеке және әлеуметтік білімге бағытталған

бағдарламаның үшінші бағыты сыни ойлау дағды

ларына үйретуден тұрады. Бағдарламаның төртінші

бағыты - сындарлы қызметтің түрлері: спорт, өнер,

БАҚ, бос уақыт, мұражайларға, театрларға, ескерт

кіштерге, қаланың атақты жерлеріне бару. Бесінші

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

136

жастар ортасында қылмыстың алдын-алу бойынша

жұмыстан тұрады. Алтыншы бағыт - бұл

теологияның негіздерін үйрету, осы халықтың

дәстүрімен үйлесетін ислам түсінігін түсіндіру,

мұсылмандарды ілгерілету. Осылайша, назар тек

діни білімге ауда

рылып қана қоймайды, жастар

өздерін қоғамдық үрдістердің акторы ретінде

сезінуі үшін жастардың әлеуметтік үрдістерге

тартылуын қарастырады;

- Жастар арасында діни экстремизмді болдыр

мау бойынша алдын алу бағдарламаларын жетіл

діру ғана емес, олардың тиімділігін объективті баға

лау да қажет. Тиімділікті дұрыс бағалау тек қана

мониторингті емес, сонымен қатар ғалымдармен

есептерді жариялау арқылы алдын алу бағдарла

малардың жұмысына елеулі ғылыми зерттеулерді

қамтиды. Бұл тәжірибе Еуропада кең таралған.

Осындай алдын алу бағдарламаларының тиімділігін

зерттейтін есептер академиялық веб-сайттарында

жарияланған;

- Қазақстандық жастар арасында радикалды

діни идеологияның таралуын болдырмау үшін

алдын алу бағдарламаларында девиантты және

маргиналданған жастармен жұмыс жасайтын

әлеуметтік бағдарланған үкіметтік емес ұйым-

дарды тарту қажет. Алдын алу бағдарламаларын

зерттеген шетел ғалымдары атап өткендей,

мемлекеттен шыққан жобалар мен қоғамдық

ұйымдар, ҮЕҰ, еріктілер бірлестіктерінің бастамасы

бойынша жасалған жобалар арасында жұмыс

стилінде жарқын айырмашылық байқалады.

Үкіметтік

емес

ұйымдардың

қатысуымен,

біріншіден, алдын алу жұмыстары тәуекел тобына

жетеді, ал екіншіден, жастармен жұмыс істеу

тәсілдерінің ауқымы кеңейеді. ҮЕҰ жастармен

жұмыс істеудің формалды емес әдістерін пайдала

нады, мысалы, жеке қарым-қатынас, іс-шараларды

ұйымдастыру, жастарды әртүрлі сындарлы іс-

шараларға

тарту:

спорттық

іс-шаралар,

мұражайларға бару, театрлар, түрлі әлеуметтік

шаралар және т.б. Осы мақсатта жастар арасында

діни экстремизмнің алдын алу жөніндегі алдын алу

жұмыстарына мем

лекеттік сатып алу бойынша

лоттарды конкурсқа қосу;

Алдын

алу

бағдарламаларының

халықаралық

тәжірибесі полицияның осы

бағдарламаларға қатысуын қамтиды, өйткені

полиция тәуекел топтарына, атап айтқанда,

заңсыз қызметпен айналысатын жастарға,

сондай-ақ түрме жазасын өтеуген жастарға

тікелей қолжетімділікке ие;

- Жастар саясатын жетілдіру аясында жастар ұй

ымдары, үкіметтік емес сектор, сондай-ақ жастар

туралы ақпараттандыру үшін әлеуметтік желілер

мен форумдар арқылы жастар ұйымдары, үкіметтік

емес ұйымдар арқылы мемлекеттік органдар - мем

лекеттік саясат пен жастар агенттері арасындағы

тұрақты қарым-қатынас орнатуға назар аудару ке

рек, жастарға қолдау көрсетудің үкіметтік бағдар

ламалары жастардың үкіметке деген сенімін

арттырады. Ол сондай-ақ жастардың радикалды

діни қозғалыстарға тартылуына жол бермеуіне

маңызды үлес қосады;

- Мемлекеттік органдарға жастардың қоғамдық

өмірге қатысуын арттыру және қазақстандық қоғам

мен мемлекеттің тиістілігіне деген сезімін нығайту

мақсатында жастардың еріктілік іс-шараларға,

жастар ұйымдарына және азаматтық іс-әрекеттерге

кеңінен қатысуы үшін жобаларды алға жылжытуы

керек;

- Ғылыми зерттеулер аясында елімізде өмір сүріп

жатқан қазіргі заманғы жастардың ұстанымдары

мен құндылықтарындағы беталыстарды тереңірек

зерделеу мақсатында қазақстандық жастардың дү

ниетанымдық ұстанымдары мен құндылықтарын

дағы дін мен зайырлылық рөлін зерделеу бойынша

ғылыми жобаларды бастау қажет;

- «Рухани Жаңғыру» бойынша оқылатын арнайы

курстары аясында «Қазақстан қоғамының құн

дылықтары» атты бөлек бөлімді (оқу орындарында)

енгізу қажет;

- 2018 жылдың 5-қазанында Президент өзінің

Қазақстан халықына жолдауында 2019 жылды

«Жастар жылы» деп атады, ұлттық мәдени-ағар

тушылық арналарда қазақстандық қоғамның құн

дылықтары, Қазақстан жастарының құндылықта

ры, олардың заманауи трендтерінің қазақ халқының

тарихи әдет-ғұрыптарымен сабақтастығы жайлы

ғылыми-көпшілікке арналған документалды фильм

әзірлеп, шығару қажет.

Жастардың моральдық-адамгершілік және

құндылықтық ұстанымдары

- Жастар арасында субмәдениетті сауат

тылықты қалыптастыру үшін оқу-әдістемелік

негізді қамтамасыз етуге сәйкес оқулық, анықта

малық, оқу-әдістемілік және ғылыми-әдістемелік

басылымдарды шығарып («Жастар субмәдени

еттерінің глоссарийі», «Субмәдениетті ағымдар

энциклопедиясы» және т.с.с.), жастар субмәдени

еттерінің тарихы, эволюциясы мен болжау бойын

ша терең жүйелік зерттеулерге бөлек гранттарды

бөлу қажет;

- субмәдениеттерді талдау мен ұлттық және

аймақтық деңгейлерде тиісті бағыттар бойын-

ша жастар саясатын түзету тұрғысынан

әлеуметтанулық зерттеулердің нәтижелерін

нақты талдау қажет;

2018 жылдың 5-қазанында Президент өзінің

Қазақстан халқына жолдауында 2019 жылды

«Жастар жылы» деп атады, ұлттық мәдени-ағар

тушылық арналарда субмәдениеттер тарихы,

соның ішінде әлемдегі және Қазақстандағы

жастар

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

137

субмәдениеттері, қазіргі заманғы субмәдениеттілік

трендтер туралы ғылыми-көпшілікке арналған

документалды фильм әзірлеп шығару қажет.

Жастар ортасындағы қылмыс

Кәмелетке толмағандар мен жастардың ара

сындағы құқық бұзушылықтың алдын-алу жөнін

дегі шаралар кешеніне мыналар жатады:

- Қылмыстардың алдын алудың бірыңғай жүй

есін құру және оның аясында жастармен жасалған

қылмыстар туралы қылмыстық істерді психо-

логия,

әлеуметтану

және

педагогика

саласындағы мамандардың зерделеу жұмысы

жүруі қажет. Бұл жұмыс жастардың құқық

бұзушылық жасауына ықпал ететін себептер,

тетіктер мен жағдайларды зерделеуге және

түсінуге мүмкіндік береді;

- Девиантты мінез-құлыққа бейім құқық

бұзушыны пайдалы әлеуметтік қызметке қосу

жөніндегі жұмысты ұйымдастыру;

- Күнкөріс минимумынан төмен табысы бар

әлеуметтік жағдайы төмен отбасыларды анықтау

және олармен жұмыс істеу. Кәмелетке толмаған

дар арасындағы құқық бұзушылықтың алдын

алу бойынша жеке жұмысының нысаны ата-ана

лары маскүнемділікпен, нашақорлықтан зардап

шеккен балалар болуы тиіс;

- Жасөспірімдер ортасында оң мінез-құлықты

қалыптастыру, адамгершілік құндылықтарды

насихаттау мақсатында әлеуметтік желілерде

ақпа

раттық жұмыс жүргізу;

- Әлеуметтік қызметтермен (кеңес беру, психо

логиялық және құқықтық қолдау) өзара әрекет

тесу арқылы бейберекет отбасыларға әлеуметтік

қолдау көрсету.

Жастар ортасында қылмыстарды төмендету

жөніндегі шаралар келесі ерекшеліктермен

сипатталатындығын ерекшелеу қажет:

• Бірнеше тәуекел факторларына бағытталған

бағдарлама бір уақытта ең жақсы нәтижені көр

сетіп, жастардың көпшілігін қамтиды;

• Отбасылар, мектептер мен қоғамды қамти

тын бағдарламалар жастардың өміріне үл

кен әсер етеді және әсер етудің бір саласына

ғана бағытталған бағдарламаларға қарағанда

тиімдірек;

• Жас адам санасын өзгертуге бағытталған

бағдарламалар әсіресе тиімді. Қылмыстық мі

нез-құлық көбінесе мәселелерді шешу қабілетінің

жетіспеушілігімен және дұрыс шешім қабылдай

алмаумен байланысты, сондықтан әлеуметтік

құзыреттілікті арттыруға бағытталған бағдарла

малар пайдалы;

• Білім беруді жетілдіруге, жұмысқа орналасу

перспективаларын жақсартуға және қылмыскер

ге қоғамға қайта енуіне көмектесетін құрамдас

бөліктерді қамтитын бағдарламалар жастар

арасындағы қылмыстың алдын алуға оң әсерін

тигізеді;

• Бағдарламалар кәмелетке толмағандар қа

тынасындағы соттың формальды жүйесінен тыс

істеген кезде әлдеқайда тиімді, онда сот тыңдауы

сияқты формальды үрдістерге қатысудың дәре

жесін барынша азайтады және түрме немесе өзге

де сот қарауындағы мекемеде емес, қауым-

дастықта жүзеге асырылады;

Жастар арасындағы қылмыстың себептері

мен алдын-алу туралы ақпараттар көлемі тез ара

да өсіп келеді және бүкіл әлемде сұранысқа ие.

Осы мақсатқа жету үшін айтарлықтай инвести

циялар қажет болады – қоғамдық тыныштықты

бақылау тетіктерін жетілдіру, барлық қажетті

зерттеулерді жүргізу және зерделеніп алынған

ақпаратты тарату және қолдану үшін жаһандық

инфрақұрылым құру үшін. Егер Қазақстан бұл

тапсырманы орындап, қажетті ресурстарды

қамтамасыз етуге қабілетті болса, жақын бола

шақта жастар арасындағы қылмыс алдын алуға

болатын мәселесі ретінде қарастырылуы мүмкін.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

138

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. «The Global Competitiveness Report 2017–

2018» Professor Klaus Schwab, Professor Xavier Sala-

i-Martín ISBN-13: 978-1-944835-11-8;

2. http://www.who.int/ru/news-room/fact-sheets/

detail/hiv-aids;

3. «Өзіне-өзі қол жұмсауды болдырмау» ДДҰ

Ғаламдық императиві;

4. Қазақстан Республикасы Бас прокуратура

сының Құқықтық статистика және арнайы есепке

алу жөніндегі Комитеті мәліметтері;

5. «Қазақстан Республикасында өзіне-өзі қол

жұмсау және өзіне-өзі қол жұмсауға талпынған

әрекеттер саласындағы таралу, түбірлік себептер

мен қауіп факторларын зерттеу және қорғауды

зерттеу», 2012-2013 жж.;

6. «Қазақстандағы балалар мен жасөспірімдер

арасында өзіне-өзі қол жұмсауды эпидемиологи

ялық тексеру», 2013-2014 жж.;

7. «Қазақстандағы өзіне-өзі қол жұмсаудың

алдын алуды бағалау: Шығыс Қазақстан және

Қызылорда облыстары», 2014 жыл;

8. Түйіндеме және ұсынымдар «Қызылорда об

лысындағы жасөспірімдер арасында психикалық

денсаулығын нығайту және суицидтің алдын алу

бағдарламасын іске асыру құнын бағалау және

есептеу, Қазақстан (2015 жылдың мамыр айы –

2017 жылдың мамыр айы)», 2018 жылдың шілде

айы;

9. Қазақстан Республикасының 06.04.2016

N 482-V ҚРЗ «Халықты жұмыспен қамту

туралы» Заңы;

10. 2001-2018 жылдардағы еңбек нарығын

дағы жастар (15-28 жас). ҚР ҰЭМ Статисти

ка комитетінің ресми сайты. http://stat.gov.kz/

faces/wcnav_externalId/homeNumbersLabor?_

a f r L o o p = 3 5 1 3 8 7 6 8 2 9 8 4 2 1 2 5 # % 4 0 % 3 F _

afrLoop%3D3513876829842125%26_adf.ctrl-

state%3D8dlox9ger_54;

11. Мұнай емес, NEET. Қазақстан адам ка

питалын қалай жоғалтады. http://eximar.kz/

index.php/26-home/slider/229-neet-a-ne-neft-kak-

kazakhstan-teryaet-chelovecheskij-kapital;

12. NEET: Young People Not in Education,

Employment or Training. By Andrew Powell. Number

SN 06705, 24 August 2018;

13. «Қазақстан 2020: болашаққа жол» ҚР Мем

лекеттік жастар саясатының 2020 жылға дейінгі

тұжырымдамасы;

14. https://business.gov.kz/ru/aspiring-

entrepreneurs;

15. Жастар кәсіпкерлігі: әлемдік үрдістер

және қазақстандық шындық http://pressclub.

kz/2018/06/25/molodezhnoe-predprinimatelstvo-

mirovyie-tendentsii-i-kazahstanskie-realii/#.

W5ZHrc4zZu0;

16. «Авангард плюс» жас кәсіпкерлер мектебі».

https://www.enbek.gov.kz/ru/node/350419;

17. Lynch Marc. The Arab uprisings explained. New

contentious politics in the Middle East – New York,

2014. – 340 б.;

18. А.Васильев, Н. Петров. Араб көктемінің ре

цепттері. Орыс нұсқасы. – Мәскеу, 2012. -301 б.;

19. Egypt. Social Media and the Arab Spring: How

Facebook, Twitter, and Camera Phones Changed the

Egyptian Army’s Response to Revolution. Lexington,

Kentucky, 2015. - 54 р.;

20. «Қазақстан жастары - 2017» Ұлттық баян

дамасы - Астана, 2017.;

21. Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері. -

«Стратегия» әлеуметтік-саяси зерттеулер орта

лығы http://ofstrategy.kz/index.php/ru/;

22. Т. Үмбеталиева, Б. Рақышева, П.Тэшендорф.

Орталық Азия жастары. Қазақстан. Әлеуметтік

сауалнама негізінде - 2016.-281 б.;

23. Ш.Е. Қылыбаева Қазақстан мен Қырғыз

стан жастарының саяси белсенділігі: салыстыр

малы талдау - Философия докторы (PhD) дәреже

сін ізденуге ұсынылған диссертациялық жұмыс //

http://kaznu.kz/content;

24. Л.И. Никовская. Азаматтардың қатысуы

және мемлекет: ашықтық пен сұхбаттасуға сұра

ныстың өсуі // Мемлекеттік басқару мен қазіргі

заманның отандық дәстүрлері: Новгород қоғам

дық ғылыми форум материалдары / Мемлекеттік

басқару университеті. – М.:МБУ, 2017. - 83 б., 33-39 б.;

25. Қазақстан Республикасының Кодексі

2014 жылғы 3 шiлдедегі № 226-V ҚРЗ «Қазақстан
Республикасының Қылмыстық кодексі»;

26. Елімізде ақ халаттылардың үстінен түсетін

шағым көлемі артуда https://almaty.tv/news/news/

khalatnost-ot-oploshnosti-v-kazakhstane-vrachebnye-

oshibki-zanesut-v-edinyy-reestr;

27. Асанов сот жүйесінің жеті қиындығы ту

ралы әңгімелеп берді https://ru.sputniknews.kz/

society/20180126/4393974/asanov-rasskazal-o-

semi-kamnyah-sudebnoj-sistemy.html;

28. «Жастар ортасында қоғамдық-саяси аху

алды анықтау» (2018 жылдың бірінші жартыжыл

дығы).- Астана, 2018;

29. Қазақстан Республикасының дін саласын

дағы мемлекеттік саясатының 2017 - 2020 жыл

дарға арналған тұжырымдамасы. //http://adilet.

zan.kz/rus/docs/U1700000500;

30. Cazanova J. Public Religions in the Modern

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

139

World. - Chicago and London: The University of

Chicago Press, 1994.- 320 pp.;

31. Kosmin B. Keysar A. (ed.) Secularism &

Secularity. Contemporary International Perspectives,

Institute for the Study of Secularism in Society and

Culture, 2007. – 168 pp.;

32. Beissembayev S. Religious Extremism in

Kazakhstan: From Criminal Networks to Jihad//Central

Asia Fellowship paper. – 2016ю - № 15. – 21 pp.;

33. Bartlett J., Miller C.The Edge of Violence:

Towards Telling the Difference between Violent and

Non-Violent Radicalization //Terrorism and Political

Violence. 2012. 24:1 - 21 Bartlett J., Miller C.The Edge

of Violence: Towards Telling the Difference between

Violent and Non-Violent Radicalization //Terrorism and

Political Violence. 2012. 24:1 – 21;

34. Wictorowicz Q. Joining the Cause: al-Muhajiroun

and Radical Islam. Analytical Paper. Department of

International Studies, Rhodes Colledge, 2004. – 29 pp.;

35. Process Evaluation of Preventing Violent

Extremism Programs for Young People. – Youth

Justice Board for England and Walles, 2012. – 111 pp.;

36. «Қазақстан 2020: болашаққа жол» Қа

зақстан Республикасы мемлекеттік жастар

саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымда-

масы (екінші кезең - 2016-2020)» // http://

adilet.zan.kz/ kaz/docs/P1300000191;

37. Adolescents: health risks and solutions. Fact

sheet Updated May 2017// http://www.who.int/

mediacentre/factsheets/fs345/en/;

38. Overview. Human Development. Report 2016.

Human Development for Everyone. By the United Nations

Development Programme // http://hdr.undp.org/sites/

default/files/HDR2016_EN_Overview_Web.pdf;

39. Health, United States, 2016: With Chartbook on

Long-term Trends in Health. Editors: National Center

for Health Statistics (US). Source: Hyattsville (MD):

National Center for Health Statistics (US); 2017 May.

Report No.: 2017-1232.// https://www.ncbi.nlm.nih.

gov/pubmed/28910066;

40. Hebdige, D. (2012). Subculture. 1st ed.

Hoboken: Taylor and Francis;

41. McArthur, J. (2008). Digital Subculture: A Geek

Meaning of Style. Journal of Communication Inquiry,

33(1), pp.58-70;

42. Brake, M., The Sociology of Youth Culture and

Youth Subcultures (London: Routledge, 1980);

43. Hall, Stuart and Tony Jefferson (eds), Resistance

Through Rituals: Youth Subcultures in Post-War

Britain (London: Hutchinson, 1975) [A range of essays,

especially good on class, subculture and counter-culture,

mods, black youth culture, drug use, young women and

subculture; 301.43150941 RES];

44. Widdicombe, Sue, and Robin Wooffitt, The

Language of Youth Subcultures: Social Identity in Action

(Hemel Hempstead: Harvester, 1995);

45. Е.Н. Рамзаева (2016). Қазіргі заманғы оқы

тушының кәсіби құзыреттілігінің ажырамас бөлігі

ретіндегі субмәдениеттік сауаттылық. Волгоград

мемлекеттік педагогикалық университетінің жаңа

лықтары, (6 (110)), 22-25;

46. Н.А. Селиверстова (2016). Жаңа жастар суб

мәдениеттерінің негізі ретінде білім беру тәжірибесі.

Гуманитарлық ғылымдар мүмкіншілігі, (3), 50-54;

47. Q-Pop Idols. Реалити-шоу//https://kaztrk.kz/ru/

projects/q-pop-idols;

48. С. Алдабаев Рөлдік ойындар әлсіздер үшін

емес! // VOX POPULI, 27 қазан, 2015. - http://www.

voxpopuli.kz/main/rolevye-igry-ne-dlya-slabakov-12534.

html;

49. Алматы ролдік ойын клубы. Бұрынғыдан да

шапшаңырақ //https://yvision.kz/post/505114;

50. Н. Биекенова. Жас қазақстандық субмә

дениеттердің қазақстандық қоғамды біріктіру

үдерісіндегі рөлі мен орны //http://e-history.kz/media/

upload/1466/2014/09/12/bb3c21913d6e874b0d4c4d

f45fe70d60.pdf;

51. Е. Л. Левашова (2012). Қазіргі ресейлік

қоғамдағы жастар субмәдениеттерінің типологи

ясы. А.И. Герцен атындағы Ресей мемлекеттік пе

дагогикалық университетінің жаңалықтары (150),

147-152.;

52. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика

министрлігінің Статистика комитеті мәліметтері.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ОГЛАВЛЕНИЕ

ОБОЗНАЧЕНИЯ И СОКРАЩЕНИЯ

....................................................................................................................................... 142

ВВЕДЕНИЕ

..............................................................................................................................................................................144

Глава 1. Демографические характеристики молодежи Республики Казахстан

.................................................... 145

1.1. Численность и половозрастная структура молодежи .......................................................................................... 146

1.2. Рождаемость, смертность среди молодежи ........................................................................................................... 149

1.3. Браки, разводы среди молодежи .............................................................................................................................. 151

1.4. Внешняя и внутренняя миграция молодежи ........................................................................................................... 153

Глава 2. Международный опыт реализации молодежной политики

....................................................................... 156

2.1. Обзор стратегий и передовой практики реализации молодежной политики в зарубежных странах ......... 157

2.2. Деятельность международных организаций в сфере поддержки молодежи ................................................. 163

Глава 3. Здоровье и досуг молодого поколения

............................................................................................................ 170

3.1. Социально-значимые болезни, влияющие на здоровье молодежи ................................................................... 171

3.2. Здоровый образ жизни и спортивно-оздоровительная работа среди молодежи ........................................... 178

3.3. Суицид и его профилактика среди молодежи ......................................................................................................... 182

3.4. Досуг молодежи ............................................................................................................................................................186

Глава 4. Образование и наука в жизни молодежи

........................................................................................................ 190

4.1. Реализация государственной политики в сфере образования ........................................................................... 191

4.2. Основные векторы модернизации системы образования: инновации, оптимизация, перспективы ......... 199

4.3. Молодежь в науке: перспективы и инициативы ..................................................................................................... 203

Глава 5. Социально-экономическое положение молодежи

....................................................................................... 206

5.1. Обзор тенденций на рынке труда молодежи ........................................................................................................... 207

5.2. Участие молодежи в социально-экономическом развитии страны .................................................................. 212

5.3. Развитие молодежного предпринимательства ..................................................................................................... 216

5.4. Социальное благополучие молодых семей и уязвимых групп молодежи ........................................................ 220

5.5. Индекс развития молодежи Казахстана «Жастарға мейірімді мекен» .............................................................. 225

Глава 6. Молодежь в общественно-политических процессах

................................................................................... 229

6.1. Участие молодежи в политической и гражданской жизни .................................................................................. 230

6.2. Уровень протестной активности молодежи ............................................................................................................ 237

6.3. Военно-патриотическое воспитание молодежи ..................................................................................................... 241

Глава 7. Морально-нравственные и ценностные установки молодежи

................................................................. 245

7.1. Молодежь и религия ..................................................................................................................................................... 246

7.2. Ценностные ориентации молодежи Казахстана .................................................................................................... 249

7.3. Молодежные субкультуры ..........................................................................................................................................253

Глава 8. Преступность в молодежной среде

................................................................................................................. 259

8.1. Общая характеристика преступлений и правонарушений

в молодежной среде: состояние и тенденции ................................................................................................................ 260

8.2. Международный опыт по профилактике правонарушений среди молодежи ................................................. 266

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

....................................................................................................................................................................... 271

РЕКОМЕНДАЦИИ

..................................................................................................................................................................274

СПИСОК ИСТОЧНИКОВ

....................................................................................................................................................... 279

Министерство общественного

развития Республики Казахстан

НАЦИОНАЛЬНЫЙ

ДОКЛАД

«МОЛОДЕЖЬ КАЗАХСТАНА»

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

142

Национальный доклад

«Молодежь Казахстана – 2018»

ОБОЗНАЧЕНИЯ И СОКРАЩЕНИЯ

«BYCO» – «Barents Youth Cooperation Office» −

Бюро по сотрудничеству молодежи Баренцева

ре-гиона

«CRAFT» − «Car, Relax, Alone, Forget, Friends,

Trouble»

«ICYE» – «International Cultural Youth Exchange» −

международный культурный молодежный обмен

«NCYOK» – «The National Council of Youth

Organizations in Korea» – Национальный совет

молодежных организаций в Корее

«NEET» – «Not in Employment, Education or Training»

– не работающий, не учащийся и не пытающийся

найти работу

«SDQ» − «Strengths and Difficulties Questionnaire» −

вопросник о сильных сторонах и трудностях

«SEYLE» – «Saving and Empowering Young Lives in

Europe» − сохранение и расширение прав и воз-

можностей молодых людей в Европе

«UK» − «United Kingdom» − Соединенное Королев-

ство Великобритании

«UNFPA» – «United Nations Fund for Population

Activities» − Фонд Организации Объединенных На-

ций для деятельности в области народонаселения

«WHO» − «World Health Organization» -Всемирная

организация здравоохранения

«YGPF» – «Youth Gang Prevention Fund» − Фонд

профилактики бандитизма среди молодежи

TIMSS − Trends in Mathematics and Science Study −

международное мониторинговое исследование

качества

школьного

математического

естественнонаучного образования

АДГСПК РК − Агентство по делам госу-

дарственной службы и противодействию кор-
рупции Республики Казахстан

АО – акционерное общество

АОО «НИШ» − Автономная организация образо-

вания «Назарбаев Интеллектуальные школы»

БДИПЧ – Бюро по демократическим институтам

и правам человека

ВКНМ – Верховный комиссар по делам нацио-

нальных меньшинств

ВКО – Восточно-Казахстанская область

ВОЗ – всемирная организация здравоохранения

ВОП – Врач общей практики

ВОУД − Внешняя оценка учебных достижений

ВУЗ – высшее учебное заведение

ГПРОН − Государственная программа развития

образования и науки

ГСМ – горюче-смазочные материалы

ГУгосударственное учреждение

Д учет – диспансерный учет

ДТП – дорожно-транспортное происшествие

ДУМК − Духовное управление мусульман Казах-

стана

ДЮСШ – детско-юношеская спортивная школа

ЕМФ – Европейский молодежный форум

ЕНТ − Единое национальное тестирование

ЕП – Европейский парламент

ЕРДР – Единый реестр досудебных расследований

ЕС – Европейский союз

З/О затрудняюсь ответить

ЗКО – Западно-Казахстанская область

ЗОЖ – здоровый образ жизни

ИАЦ МОН РК – Информационно-аналитический

центр Министерства образования и науки Республики

Казахстан

ИКТ −информационно-коммуникационные тех-

нологии

ИП – индивидуальный предприниматель

ИПМ – Индекс прогресса молодежи

ИТ −информационные технологии

КазНУ им. аль-Фараби – Казахский националь-

ный университет имени аль-Фараби

КВН – Клуб веселых и находчивых

КГУ – коммунальное государственное учрежде-

ние

КНПК – Коммунистическая народная партия Ка-

захстана

Комитет по статистике МНЭ РК − Комитет по

статистике Министерства национальной эко-
номики Республики Казахстан

КПССУ ГП РК – Комитет по правовой статистике

и специальным учетам Генеральной прокуратуры

Республики Казахстан

КУИС – Комитет уголовно-исполнительной системы

ЛЖВ – люди, живущие с ВИЧ

МЗ РК − Министерство здравоохранения

Республики Казахстан

МЗСР РК – Министерство здравоохранения и со-

циального развития Республики Казахстан

МИО – Местные исполнительные органы

МИР РК – Министерство по инвестициям и раз-

витию Республики Казахстан

МК – молодежное крыло

МКС РК – Министерство культуры и спорта

Республики Казахстан

МКСТ − Международная конференция статисти-

ков труда

МКШ – малокомплектные школы

Млн. − миллион

ММС – Молодежная миграционная служба

МНЭ РК − Министерство национальной экономи-

ки Республики Казахстан

МО РК − Министерство обороны Республики

Казахстан

МОН РК − Министерство образования и науки

Республики Казахстан

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

143

МОР РК − Министерство общественного

развития Республики Казахстан

МОТ − Международная организация труда

МРП − месячный расчетный показатель

МРЦ – Молодежный ресурсный центр

МСБ − малый и средний бизнес

МСКО − международная стандартная классифи-

кация образования

МТО «Жасыл ел» − Молодежные трудовые отря-

ды «Жасыл ел»

МТСЗН РК − Министерство труда и социальной

защиты населения Республики Казахстан

МЦЗ – молодежные центры здоровья

МЮ РК – Министерство юстиции Республики

Казахстан

НДПП – Народно-демократическая патриотичес-

кая партия

НИОКР − научно-исследовательские и опыт-

но-конструкторские работы

НИЦ «Молодежь» − Научно-исследовательский

центр «Молодежь»

НКО − некоммерческая организация

НОБД – Национальная образовательная база

данных

НПО – неправительственные организации

НПП − Национальная палата предпринимателей

ОБПР − оставшиеся без попечения родителей

ОБСЕ – Организации по безопасности и сотруд-

ничеству в Европе

ОГЦ – областной государственный центр

ООН – Организация Объединенных Наций

ООП – особые образовательные потребности

ОСДП – Общенациональная социал-демократи-

ческая партия

ОЭСР − Организация экономического сотрудни-

чества и развития

ОЮЛ – объединение юридических лиц

ПАВ – поверхностно-активные вещества

ПНЭ – профилактика насильственного экстре-

мизма

ПП − Палата предпринимателей

ПРООН – Программа развития Организации

Объединённых Наций

ПССМИ – Представитель свободы средств мас-

совой информации

РК – Республика Казахстан

РНПЦППН – Республиканский научно-практиче-

ский центр психиатрии, психотерапии и наркологии

РОО «Единая детско-юношеская организация

«Жас Ұлан» − Республиканское общественное объ-

единение «Единая детско-юношеская организация

«Жас Ұлан»»

СЕ – Совет Европы

СМИ − средства массовой информации

СНГ – Содружество Независимых Государств

США – Соединенные Штаты Америки

Тг. – тенге

ТиПО – техническое и профессиональное обра-

зование

ТОО – товарищество с ограниченной ответствен-

ностью

УК – Уголовный кодекс

ЦАН − Центр адаптации несовершеннолетних

ЦУР – Цель устойчивого развития

Чел. – человек

ЮКО – Южно-Казахстанская область

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

144

ВВЕДЕНИЕ

Молодежь – главный фактор перемен в обще-

стве. Это сила, которая определяет политическую,

экономическую и социальную структуру общества,

выступает катализатором развития современного

социума. От уровня образования молодежи, ее

ценностных установок, образцов поведения, соци-

альной активности, степени ее интеграции в обще-

ственные процессы во многом зависит будущее

Казахстана.

Социализация современной казахстанской моло-

дежи происходит в условиях крупных социальных

трансформаций, затрагивающих все сферы жизнеде-

ятельности

общества.

Глобализация

технологизация, развитие массовой культуры, соци-

ально-экономические процессы способствуют гло-

бальным переменам в системе ценностных ориен-

тиров и установок всего населения, что оказывает

влияние, в первую очередь, на молодежь.

Президент страны уделяет молодежи особое

внимание. В Послании Президента Республики

Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана, озву-

ченном 5 октября 2018 года, в качестве одного из

главных приоритетов государственной политики

обозначена комплексная поддержка молодежи.

2019 год объявлен Годом молодежи.

В связи с этим представляют большой научный и

общественный интерес знания о состоянии казах-

станской молодежи. Настоящий Национальный

доклад представляет собой ежегодный комплексный

анализ положения молодежи по широкому спектру

вопросов.

Национальный доклад «Молодежь Казахстана -

2018» состоит из 8 глав, в которых на основе научных

исследований, официальных статистических дан-

ных государственных органов, итогов социологиче-

ских исследований Научно-исследовательского цен-

тра «Молодежь» осуществлен детальный анализ по-

ложения молодежи в сферах образования и науки,

здравоохранения, занятости, предпринимательства,

участия молодежи в общественно-политических про-

цессах, молодежных субкультурах.

В первой главе представлены социально-демо-

графические характеристики молодежи Казахстана.

Отдельная глава посвящена анализу здоровья и

досуговых предпочтений молодежи страны. В разделе,

посвященном социально-экономическому поло-

жению молодежи, представлен обзор тенденций на

молодежном рынке труда, раскрыты особенности

участия молодежи в социально-экономическом

развитии страны, уделено внимание анализу про-

блем молодежного предпринимательства. Во-

просы участия молодежи в общественно-политиче-

ских процессах рассмотрены в отдельной гла-

ве, где также осуществлен анализ актуальных

вопросов военно-патриотического воспитания

молодежи и представлен анализ уровня протест-

ной активности молодежи. Отдельная глава по-

священа анализу морально-нравственных и

ценностных установок молодежи, куда включен

раздел о молодежных суб-культурах. В разделе, по-

священном анализу сферы образования, представ-

лены основные векторы реализации и модерниза-

ции государственной политики в сфере образова-

ния молодежи. Отдельная глава доклада посвя-

щена анализу тенденций преступности и суицида в

молодежной среде.

Новизна настоящего национального доклада

заключается в том, что в его содержание включены

новые разделы: обзор стратегий и передовых прак-

тик реализации молодежной политики в зару-

бежных странах; индекс развития молодежи Ка-

захстана «Жастарға мейірімді мекен».

В докладе используются результаты массовых

социологических опросов, проведенных Науч-

но-исследовательским центром «Молодежь» по

заказу Министерства общественного развития Рес-

публики Казахстан в 2018 году:

- Республиканский массовый опрос молодежи

РК «Изучение общественно-политической ситуации

в молодежной среде» (май – июнь 2018 г.);

- Республиканский массовый опрос молодежи

РК «Состояние государственной молодежной по-

литики: потребности и социальные практики»

(июль 2018 г.);

- Республиканский массовый опрос молодежи РК

«Основные аспекты программы «Рухани жаңғыру»

(август 2018 г.).

Объем выборки по каждому исследованию

составил 2 000 человек.

Национальный доклад «Молодежь Казахста-

на – 2018» адресован государственным орга-

нам, институтам молодежной политики, учебным

заведениям, молодежным организациям, СМИ –

всем, для кого важна реализация молодежной

политики и поддержка молодежи.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Национальный доклад

«Молодежь Казахстана – 2018»

ГЛ

АВА 1

ДЕ

ГР

АФ

ЧЕ

СКИЕ

ХАР

АКТЕ

РИС

ТИКИ

ЛО

ДЕЖИ

РЕ

СП

УБЛИКИ

КАЗ

АХ

ТАН

146

1.1. ЧИСЛЕННОСТЬ И ПОЛОВОЗРАСТНАЯ

СТРУКТУРА МОЛОДЕЖИ

В соответствии с данными Комитета по

статистике Министерства национальной эконо-
мики Республики Казахстан (Комитет по стати-

стике МНЭ РК), численность молодежи в воз-

расте от 14 до 29 лет по состоянию на начало

2018 года составила 3 900 834 человека (таб. 1.1).

Рассмотрение данного показателя в динамике

за 2014-2018 годы выявило ежегодное снижение
численности молодежи, что наглядно отражено на

рисунке 1.1. Так, с 2014 года количество молодых лю-

дей уменьшилось на 392 360 человек или на 9,1 %.

Для республики характерно неравномерное

распределение молодежи в разрезе регионов. Наи-

большая численность молодежи проживает в Тур-

кестанской области (472 908) и г. Алматы (423 809).

Наименьшая численность молодежи отмечена

в Северо-Казахстанской (104 074) и Атырауской

(135 403) областях (рис.1.2а).

В территориальном разрезе наибольшая доля

молодежи в общей численности населения регио-

нов представлена в Туркестанской области (23,9%)

и г. Алматы (23,5%). Наименьшая доля молодежи

отмечается в общей численности населения Севе-

ро-Казахстанской (18,6%) и Павлодарской (19,1%)

областей (рис.1.2б).

Таблица 1.1

ЧИСЛЕННОСТЬ МОЛОДЕЖИ РЕСПУБЛИКИ
КАЗАХСТАН

Источник: Комитет по статистике МНЭ РК

2014 г.
4 293 194

2015 г.
4 206 037

2016 г.
4 099 272

2017 г.
3 995 896

2018 г.
3 900 834

на начало года

Рисунок 1.1

ЧИСЛЕННОСТЬ МОЛОДЕЖИ РЕСПУБЛИКИ
КАЗАХСТАН

Источник: Комитет по статистике МНЭ РК

на начало года

4 293 194

4 206 037

4 099 272

3 995 896

3 900 834

2014 г.

2015 г.

2016 г.

2017 г.

2018 г.

Рисунок 1.2а

ЧИСЛЕННОСТЬ МОЛОДЕЖИ РЕСПУБЛИКИ
КАЗАХСТАН В РАЗРЕЗЕ РЕГИОНОВ,
НА НАЧАЛО 2018 Г.

Источник: Комитет по статистике МНЭ РК

104 074

135 403

136 016

144 073

145 657

148 996

177 101

177 646

191 790

222 750

225 775

240 222

264 990

281 406

408 218

423 809

472 908

Северо-Казахстанская область

Атырауская область

Западно-Казахстанская область

Павлодарская область

Мангистауская область

Акмолинская область

Костанайская область

Кызылординская область

Актюбинская область

г. Шымкент

г. Астана

Жамбылская область

Восточно-Казахстанская область

Карагандинская область

Алматинская область

г. Алматы

Туркестанская область

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Национальный доклад «Молодежь Казахстана – 2018» - часть 9