Национальный доклад «Молодежь Казахстана

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

лодар және Оңтүстік Қазақстан облыстары
аумағында іске асырылды, жобаға 589 кіші

жобалар немесе 2 000 қатысушы кірді.

Пилоттық жылдың соңында 536 кіші жоба

табысты іске асырылды және аяқталды, оның

ішінде осал жастардың үлесі шамамен 40%

құрайтын 1813 адам қатысты. Жоба шеңберінде

өмірлік дағдылар мен жобаларды басқару

бойынша оқу бағдарламалары әзірленді:

тәлімгерлер үшін 5 оқу құралы, қатысушылар

үшін 5 және тәлімгерлерді оқытуға арналған 2

қосымша материал. Жоба шеңберінде 188

тәлімгер және 1000-нан астам қатысушы дайын

далды. Сонымен қатар, мүмкіндігі шектеулі жан

дарға және бала күтіміне байланысты демалыста

отырған қатысушыларға онлайн-білім беруге қол

жеткізілді. Тренингтердің барлық жаттығулары

мен тапсырмалары онлайн курсқа бейімделді,

материал видео және үй тапсырмалары арқылы

ұсынылды. Курстың соңында соңғы сынақтан

өту мүмкіндігі бар.

Жоба озық цифрлық технологияларды қол

данады. Жоба қатысушылары мен тәлімгерлері

веб-сайтында және дербес шоттарында есеп беру

үшін электронды тіркеуден өтіп ЭСҚ-мен куәлан

дырылады.

2017 жылы жобада 27 қала, 67 аудан, 119 ауыл

қатысты. Пилоттық аймақтарда, оның ішінде 37

тігін цехы, 27 тіл мектебі, 76 демалыс клубы, 79

спорт клубы, 36 балалар орталықтары, 9 нау

байхана мен ірімшік қайнату цехы, 9 жылыжай,

сүт және ет өнімдерін өндіру бойынша 37 цех, 29

компьютерлік курстар, 38 сұлулық салондары

мен массаж бөлмелері, 10 психологиялық қол

дау бөлмесі, 5 кондитерлік цех, 6 автотракторлық

цехтар ашылды.

Жобаға 2018 және 2019 жылдарға арналған ке

лесі аймақтарды анықтау процесі сараптамалық

сауалнама, қоғамда көрсетілетін мемлекеттік

қызметтердің жалпы шолуы және осал

топтардың аймақтық бөлінуін әлеуметтік-

экономикалық талдау арқылы жүзеге асы-

рылды. Деректерді талдау статистикалық

әдістерге негізделген, материалдардың кең

ауқымы деректер көзі ретінде пайдаланылды,

оның ішінде ҚР Ұлттық экономика министр-

лігінің Статистика комитетінің ресми деректері,

түпнұсқалық сараптама деректері және

жастар әлеуметтік зерттеулерінің нәтижелері

туралы қосымша деректер. Осылайша, жо

баны іске асыру үшін келесі географиялық ұсы

ныстар анықталды:

2018 жылы

- Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қа

зақстан, Жамбыл, Қызылорда, Қостанай және

Ақтөбе облыстары.

2019 жылы

- Астана, Алматы, Маңғыстау, Аты

5.15-кесте

ӨҢІРЛЕРДІ ДАМЫТУДЫҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ БАҒДАРЛАМАСЫ

Дерек көзі: ҚР ИДМ

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Батыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Маңғыстау облысы
Қызылорда облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Павлодар облысы
Шығыс-Қазақстан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

Жалпы саны

222

50
61

124

62
12

138

6
3
3
1

140
531
590

1 971

67
13
17
31

-
-
-

113
117

442

20,0
30,2
26,0
27,9
25,0

30,6

18,8
50,0

0
0
0

22,1
21,3
19,8

22,4

22
11
11

7
1

291

11
12

1
5
0
1
3

38
24

441

1
2

-
-

-
-
-
-

-
-

3
5

33,3

9,1

18,2

0
0

27,8

0
0
0
0
0
0
0

7,9

20,8

21,3

Өңірлерді дамытудың 2020 жылға дейінгі бағдарламасы бойынша баспаналы

болған жастардың (18-28 жастағы) үлесі (оның ішінде Жас отбасы)*

* несие беру көздеріне қарамастан тікелей сатып алуға мүмкіндік беретін қарыздар

«Қазақстанның Тұрғын

үй құрылыс жинақ банкі» АҚ

Барлығы

18-28

жастағы

үлес салмағы

(18-28), %

18-28

жастағы

үлес салмағы

(18-28), %

2017 жыл

2018 жыл (1-жартыжылдық)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

рау, Ақмола, Батыс Қазақстан облыстары.

2018 жылы жобаның екінші кезеңі басталды,

онда Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Жамбыл, Қоста

най, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан об-

лыстарының жастары қатысты. Жоба аясында

әлеуметтік маңызы бар жастарды тартуға

арналған 1 395 ауылда кең ауқымды ақпарат-

тық-түсіндіру науқаны өткізілді, оның ішінде

30 550 үй шаруашылықтарының мақсатты

аудиториясы арасында ауылдық округтер мен

үй айналымы деңгейінде жобамен 1 016

ақпараттық кездесу өткізілді. Ақпараттық

жұмыстардың нәтижелері бойынша гранттық

байқауға 2 684 жоба (немесе 9 878 адам)

жіберілді, олардың ішінде жастар арасында 65

пайызы жастардың осал топтары. 2018 жылы 1

027 жобаның 3 508 қатысушысы жобаға кірді,

олардың 2 254 (64 %) қатысушылары осал

топтардан болды. Сонымен қатар конкурстық

негізде 191 тәлімгер таңдалды. 2018 жылдың

мамыр-маусым айларында 6 000-нан астам

жасөспірімдерге тамыз-қыркүйек айларында 300

бағыттылық семинарлары өткізілді: 160 тре-

нерлер үшін 16 тренинг және 3000-нан астам

қаты

сушыға 120-дан астам тренинг.

2018 жылы жобаның шеңберінде 6 өңірде 251

жоба ауылдың дамуына, 135-і салауатты өмір

салты мен спорт, 117-і мәдениет пен бос уақытқа,

238-і білім беру отбасылық құндылықтар мен

дәстүрлерді қолдау бойынша 27 жоба, 26-ы ерік

тілікті, 19-ы патриоттық және азаматтық

белсенділікті, 17-і экология мен көгалдандыру,

10-ы туризмді дамытуға бағытталған.

Жоба халықаралық озық тәжірибелерді ірік

теп, жұмыс барысына пайдаланды:

- жобаның әр қатысушысының қалауын ескеру

құқығын беретін кері байланыс пен мәселені

шешу механизмін жүзеге асыратын тегін байла

ныс орталығы жұмыс істейді;

- зерттеу мақсатында деректерді әрі қарай

талдау

және

пайдалану

үшін

жобаға

қатысушылар

туралы барлық ақпаратты

жинайтын CRM жүйесі бар;

- мониторинг және бағалау, олардың бастапқы

және соңғы зерттеулерін қолдану арқылы жоба

ның әр кезеңін талдауға мүмкіндік береді.

Жоба шеңберінде Дүниежүзілік банктің бас

шылығымен Қазақстанда алғаш рет әсерді баға

лау жүргізілуде. Зерттеу барысында Қазақстан

ның жастарына осы жобаның әсер ету деңгейін

өлшейді.

Жобаның 2-компонентін іске асыру шеңберін

де 2017 жылы NEET санатындағы жастармен жұ

мыс істеу механизмдерін зерделеу, жастардың

қоғамдық қызметке деген оң көзқарасын қалып

тастыруға бағытталған видео-нұсқаулықтарды

шығару және жоғары оқу орындарында және

ТжКБ ұйымдары студенттерінің өмірлік дағды

ларын жақсарту, сонымен қатар жастардың Қа

зақстандағы қоғамдық қызмет пен волонтерлік

қызметке қатысуын арттыру бойынша тапсырма

лар орындалды. (Анықтама үшін: барлық ма-

териалдар

мен

бейнелер

Қазақстан

Республикасы Білім және ғылым министрлігінің

ресми сайтын

да және YouTube арнасында бар).

Жоба жастардың позитивтік дамуына

арналған бірегей алаң болып табылады және

өз кезегінде психоәлеуметтік құзыреттілік

негізі ретінде өзін-өзі ақпараттандыру, өзін-өзі

реттеуді жетілдіруге, сонымен қатар өздерінің

құқықта

рын қорғауға және өз денсаулығына

қамқорлық жасауға бағытталған жаңа тәжірибе

мен өмірлік маңызы бар дағдыларды дамытуға

ықпал етеді. Қазақстан жастарына оң әсер

еткеннен басқа, жобадан кейін оны одан әрі

пайдалану үшін білім беру әлеуетін жақсартады:

өңірлерде

жастармен

жұмыс

жасайтын

сарапшылар, материалдар мен

тәжірибе

жинақталады.

Жасөспірімдермен жұмыс жасау

Әдетте, отбасылар экономикалық, материал

дық, эмоционалдық және әлеуметтік қолдаудың

маңызды (немесе әлеуетті) көзі болып табыла

ды және жастар болашағы жиі ата-аналарының

қамқорлығына байланысты болады. Керісінше,

отбасылық факторлар стресстік және сырқаттар

дың негізгі себебі болуы мүмкін, ал ата-анасының

қамқорлығынсыз қалған жастардың көпшілігі

әлеуметтік үй-жайсыздық пен панасыздықты

бастан кешіреді. «Отбасымен» байланыс ұзақ

мерзімді игілік үшін маңызды қорғаныс факторы

болып табылатыны дәлелденген.

ҚР БҒМ мәліметінше 2017 жыл қорытын

дысы бойынша Қазақстанда жасөспірімдерді

бейімдеуге арналған 20 орталық жұмыс істеген.

2017 жылы орталықта 7 539 жасөспірімдер ор

наластырылған. Оның ішінде 937 (12,4 %) ата-

анасының қамқорлығынсыз қалған, 6 306 (83,6

%) үйсіз және панасыз, 207 (2,7 %) девиантты

мі

нез-құлықты балаларға арналған арнайы

оқу орындарына және ерекше режимде

ұстайтын ұйымдарға жіберілді, 89 (1,1 %) -

қиын өмірлік жағдайларға түскен жасөспірім-

дер қамтамасыз етілген. Жасөспірімдер са-

нынан 7 231 бала орналастырылды, оның

ішінде

274

жасөспірімдер

басқа

отбасыларға берілді, 578 - жетім және ата-

анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға

арналған ұйымдарға, 124 - қамқорлыққа

жіберілді, 21 адам патронатқа беріліп, 132 -

арнайы

мектепке

жіберілді,

басқа

облыстардың бейімделу орталықтарына 41

адам ауыстырылды, 13 адам басқа елдердің

бейімделу орталықтары үлгісінде құрылған

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

ұйымдарға жіберілді және 48 - қонақ үй үлгісінде-

гі отбасыға ауыстырылды.

2018 жылдың бірінші жартыжылдығының қо

рытындысы бойынша елімізде жасөспірімдерге

арналған 19 бейімделу орталығы жұмыс істей

ді, өйткені Солтүстік Қазақстан облысындағы

бір бейімделу орталығы ата-анасының қамқор

лығынсыз қалған балаларға арналған орталыққа

айналды. 2018 жылдың бірінші жартыжылдығын

да 3 697 жасөспірімдер бейімделу орталықта

рынан өтті, оның ішінде: ата-анасының қамқор

лығынсыз қалған 531 (14,4 %), 3 081 (83,3 %) үйсіз

және панасыздар, девианттық мінез-құлықтары

бар балаларға арналған арнайы оқу орындары

на жіберілді және режимде ұстайтын ұйымдарға

- 65 (1,8 %), қиын өмірлік жағдайдағы 20 (0,5 %)

жасөспірім орналастырылды. Жасөспірімдер

санынан 3 326 бала, оның ішінде: 2 933 (88,2 %)

басқа отбасыларға, 223 (6,7 %) жетім және ата-

анасының қамқорлығынсыз қалған балалар-

ға арналған ұйымдарға, 60 (1,8 %) қамқорлық-

қа, 7 (0,2 %) - басқа өңірлердің бейімделу орта-

лықтарына, 54 (1,6 %) адам - басқа елдердің

бейімделу орталықтары үлгісінде құрылған

ұйымдарға, 18 (0,5 %) – патронатқа, 27 (0,8 %) -

қонақ үй үлгісіндегі отбасыға орналасты-

рылды.

Еліміздегі барлық 19 бейімделу орталықта

рында орталық тәрбиеленушілеріне кеңес беру,

психологиялық, ақпараттық, әлеуметтік және

құқықтық көмек көрсетуге бағытталған отба

сылық қолдау қызметі бар.

Отбасылық институтты нығайту және ажыра

суға жол бермеу үшін Отбасы күнін, Ана күні мен

Балаларды қорғау күніне арналған іс-шаралар

арқылы отбасы құндылығын арттыру қажет.

Отбасылық және тұрмыстық өмір салтын

насихаттайтын бұқаралық ақпарат құралда

рын жандандыру, отбасы, ана мен әке болу құн

дылығын әлеуметтік маңызы бар мамандық

ретінде көтеру және отбасылық және басқа да

рөлдердің беделін арттыру туралы.

Отбасылық және тұрмыстық өмір салтын, ана

мен әке болу құндылығын әлеуметтік маңызы

бар мамандық ретінде көтеру, отбасылық және

туысқандық рөлдердің беделін арттыру бойынша

насихаттайтын бұқаралық ақпарат құралдарын

жандандыру қажет.

Жас отбасылар мен жастармен жұмыс істейтін

мекемелер пайдаланатын оқу-әдістемелік мате

риалдардың ақпараттық базасын құру («Жастар

ды отбасылық өмірге дайындау», «Баланың

туылуына дайындық», «Отбасындағы психоло

гиялық көңіл-күй») қажеттілігі маңызды болып

табылады.

Жасөспірімдердің қазіргі әл-ауқатына және

болашақ ересек өмірге сәтті өтуіне үлес қосатын

жаңа дағдылар мен білімге ие жастарға бағыт

талған жобаларды іске қосу қажет. Жобалар даму

мүмкіндіктерінің кең спектрін қамтуы және әр

түрлі осал жастар топтарының қажеттіліктерін

қанағаттандырудың әртүрлі тәсілдеріндегі ба

сымдықтарын шоғырландыру керек.

Жастардың осал топтарымен жұмыс істеу

үшін орталықтарды құру қажет және монито

ринг жүргізу, одан әрі табысты жұмыс істеу үшін

барлық қауқарсыз топтарды және олардың қа

уымдастығындағы жастардың бағдарламаларын

ескере отырып, деректер базасын құру қажет.

Спортпен, кәсіби бағдармен, музыкамен, би

мен, академиялық байытуымен немесе жұмыс

күшін дайындаумен байланысты түрлі іс-шара

ларды өткізу қажетттілігі туындап отыр.

5.5. «ЖАСТАРҒА МЕЙІРІМДІ МЕКЕН» -

ҚАЗАҚСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ ДАМУ ИНДЕКСІ

Қазіргі жас ұрпақ адамзат тарихындағы ең үлкен

болып табылады. 2016 жылғы жастар дамуының

жаһандық индексін есепке ала отырып, әлем халқы

ның 24,2 % -ы немесе 1,8 млрд адам жастар болып

табылады. Жастарды қоғамның әлеуметтік-саяси

және әлеуметтік дамуындағы қозғаушы күш ретін

де мойындай отырып, көптеген елдердің үкіметтері

өздерінің әлеуетін дамыту және іске асыру үшін

қолайлы жағдайлар жасауға тырысады. Жасалған

мақсатты және жүйелі шараларды қамтамасыз ету,

бүкіл әлемдегі жастардың дамуына тең жағдайлар

ды қамтамасыз ету, осы саладағы өзгерістердің ди

намикасын зерделеу үшін үкімет жастардың әл-

ауқатын бағалау үшін заманауи социомет-

риялық әдістерге мұқтаж. Өлшеу құралдарын

пайдалану ұлттық контексте әлдеқайда маңыз-

ды, бұл өңірлердегі жастардың жағдайын баға-

лауға мүмкіндік береді.

Қазақстанда жастар дамуының деңгейін баға

лау әдістемесі алғаш рет біздің еліміздің Жаһандық

даму индексіне қатысу аясында пайдаланылды.

2013 жылы Қазақстан жастар белсенділігінің бес

негізгі бағыты: білім беру, денсаулық сақтау және

әл-ауқат, жұмыспен қамту және мүмкіндіктер,

жастардың азаматтық және саяси өмірге қатысуы

бойынша «орташа» деңгейіндегі елдермен қатар 27-

ші орынды иеленді.

АНЫҚТАМА: Жастар дамуының жаһандық ин

дексі - әлемнің түрлі елдеріндегі жастардың даму

динамикасын бағалау үшін Британ Достастық Хат

шылығы әзірлеген көрсеткіштер жиынтығы. Бұл

тұрғыда «жастар дамуы» тұжырымдамасы жастар

дың мәртебесін жоғарылатуға, жүзеге асыру және

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

олардың мүмкіндіктерін кеңейтуге, олардың өмір

лік құзыреттілігі мен дағдыларын қалыптастыруға,

қоғам өміріне белсенді қатысуға ықпал етеді.

2016 жылы Қазақстан Республикасының Білім

және ғылым министрлігі «Жастар» ғылыми-зерттеу

орталығымен бірлесе отырып, өңірлердегі жастар

дың даму деңгейін бағалау мақсатында «Жастарға

мейірімді мекен» атты жастар дамуының индексі

жобасын ұсынды.

Жобаның мақсаты - жастар саясатының барлық

институттарының қызметін үйлестіруді қамтамасыз

ету, еліміздің барлық қалалары мен аймақтарында

жастар саясатын жүзеге асыру тиімділігін арттыру

болып табылады. Индекс жастар саясатының жеке

леген институттарының және өңірлердегі жастарға

қызмет көрсететін қызметтердің жауапкершілігін

анықтау міндетін шешпейді.

Бүгінгі күні жоба Қазақстан Республикасы

ның Қоғамдық даму министрлігінің қолдауымен

«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығымен пилот-

тық зерттеу режимінде жүзеге асырылады.

Апробация кезеңінен кейін бұл жоба тұрақты

негізде барлық аймақтарда жүргізілетін болады.

«Жастарға мейірімді мекен» ЖДИ халықаралық

көрсеткіштердің есептеу әдістемесінің негізінде әзір

ленген. Өңірлерде жастарды дамытуға бағытталған

жағдайларды бағалау 33 көрсеткішті (субиндек

стер) пайдалана отырып, 7 бағыт бойынша жүзеге

асырылады: 25 индикатор орталық мемлекеттік

органдардың ресми статистикасы бойынша

есептелсе, 8 индикатор «Жастар» ҒЗО жүргізілген
әлеуметтік зерттеу нәтижелері бойынша қарасты-
рылады (5.16-сурет).

Көрсеткіштерді таңдау келесі критерийлер бой

ынша жүзеге асырылды:

• нақты анықтаманың болуы;

• сенімді деректер көзінің болуы;

• барлық өңірлерде ақпарат жинау кезінде дерек

тердің қол жетімділігі;

• түсіндіруге бірыңғай көзқарас;

• жастармен жұмыс жасайтын мамандар, лауа

зымды тұлғалар және жалпы жұртшылық үшін ин

дикаторлар мазмұнының анықтығы.

Индекс шеңберінде жастардың даму деңгейі төрт

деңгей бойынша қарастырылды: ең қолайсыз, қолай

сыз, біршама қолайлы және ең қолайлы (5.15-сурет).

2017 жылы индексті пилоттық есептеу шеңберін

де аймақтардағы жастарды дамыту «Азаматтық

қатысуы» доменінен басқа, барлық облыстарда

жүргізілді. Есепті кезеңде қажетті әлеуметтік дерек

тердің болмауына байланысты бұл домен Индексті

есептеген кезде есепке алынбады.

Білім беру

«Білім беру» субиндексі арнайы орта және жоға

ры білімі бар жастарды қамту деңгейін, білім сапасы

на қанағаттануын және білім беру бағдарламаларын

іске асыруға бөлінген қаражаттың үлесін көрсететін

4 көрсеткішті қамтиды. Білім беру субиндексінің ор

таша республикалық мәні 43 балл болды. Осылайша,

өңірлерде жастардың сапалы білім алуға жағдайла

ры «біршама қолайлы» деп бағаланады. Облыстық

тұрғыда Қызылорда (73 балл) және Астана (62 балл)

облыстарында жоғары сапалы мамандандырылған

орта және жоғары білім алу үшін қолайлы жағдайлар

жасалғандығы байқалады. Оңтүстік Қазақстан (13

балл), Жамбыл (17 балл), Қостанай (22 балл), Ақтөбе

(25 балл) және Маңғыстау (28 балл) облыстарында

ең төменгі көрсеткіштер анықталған.

Денсаулық және салауатты өмір салты

5.14-сурет

ЖДИ ҚҰРЫЛЫМЫ: САНДЫҚ ЖӘНЕ
САПАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕР

i −

индикатор

stat −

статистикалық мәліметтер

soc −

әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері

Қауіпсіздік

3 i / 2 stat + 1 soc

Білім беру

4 i / 3 stat + 1 soc

Денсаулық

және салауатты

өмір салты

8 i / 7 stat + 1 soc

Жұмыспен

қамту және

әлеуметтік

мүмкіндіктер

8 i / 6 stat + 2 soc

Саяси

қатысуы

4 i / 3 stat + 1 soc

Азаматық

қатысуы

2 i / 1 stat + 1 soc

Бос уақыт

4 i / 2 stat + 2 soc

5.15-сурет

ШКАЛА БОЙЫНША ЖАСТАРДЫ ДАМЫТУ
ДЕҢГЕЙЛЕРІ

ең қолайсыз

0-24

балдар

қолайсыз

25-49

балдар

біршама

қолайлы

50-74

балдар

ең қолайлы

75-100

балдар

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

Бұл домен Қазақстандық жастардың физикалық

және психологиялық денсаулығын анықтайтын 8

көрсеткішті қамтиды. Аталған домен үшін

орташа республикалық көрсеткіш 63 балл және

басқа 6 доменмен салыстырғанда ең жоғары

болып табылады. Алматы облысы (85 б.) сала-

уатты өмір салтын сақтау және жастардың

үйлесімді психологиялық дамуы үшін қауіпсіз

орта болып анықталады. Жастар өлім-жітімінің,

психикалық бұзылулар мен алкогольге тәуел-

діліктен зардап шеккен жастар санының

аздығы жағынан Алматы облысының көрсет-

кіші жоғары болуда. ШҚО жастардың физикалық

және психологиялық денсаулығын сақтау үшін

құрылған жағдайларды бағалау нәтижесінде

қауіп-қатер аймағына жатқызылды. Бұл жағдай

басқа аймақтармен салыстырғанда жастар денсау

лығына байланысты (9 %) Қазақстан Республикасы

ның Қарулы Күштерінде қызмет етуге жарамсыз деп

танылған жастар санының басым болуымен байла

нысты. Жастар арасында алкоголизм мәселесі

Шығыс Қазақстан облысында (республика бойын

ша 0,07 %-ға қарағанда 0,29 % құрайды) еліміздің

басқа өңірлеріне қарағанда жиі кездеседі.

Жұмыспен қамту және әлеуметтік мүмкіндіктер

Жастардың еңбек әлеуеті 8 көрсеткішпен өл

шенді. Қарағанды облысында жұмыспен қамту

және әлеуметтік қызметтер көрсету мәселелері (22

б.) байқалады. Облыста NEET санаты жастарының

(12,4 %) үлесі жоғары. Батыс Қазақстан облысын

да (66 б.) кәсіпкерлікті дамытуға және жастардың

экономикалық тұрақтылығына қолайлы жағдай

жасалған.

Саяси қатысу

Жастардың әлеуметтік-саяси процестердегі

қызметі 4 көрсеткішпен бағаланды. «Саяси қаты

су» суб-индексінің мәні басқа суб-индекстермен

салыстырғанда минималды болды. 13 аймақтағы

жастардың саяси белсенділігінің дамуына жа

салған жағдайлар «қолайлы» (49 баллдан жоғары

емес) деп сипатталады. Жастардың саяси қаты

суының «ең қолайлы» деңгейі Батыс Қазақстан

облысында (73 балл) байқалады, бұл негізінен об

лыстың жергілікті өкілді органдарына сайланатын

жас депутаттардың үлкен үлесіне (4 %) байла-

нысты. Ақтөбе облысында жастардың саяси

қатысу деңгейі өте төмен (16 балл).

Бос уақыт

Жастардың бос уақытын ұйымдастыру және

олардың шығармашылық әлеуетін дамыту үшін

өңірлерде жасалған жағдайлар 4 көрсеткішпен

өлшенді. «Бос уақыт» суб-индексінің ең кіші мәні

Қостанай облысында (14 балл) және Алматы қа

ласында (17 балл) анықталған, бұл жастардың

дене шынықтырумен айналысу деңгейінің төмен

болуына байланысты. Елдің солтүстік аймақта

рында, атап айтқанда Павлодар (86 балл) және

Солтүстік Қазақстан облысында (81 балл) жастар

дың бос уақытын өткізу үшін жақсы жағдайлар

жасалуда. Павлодар облысында орта мектеп жа

сындағы жасөспірімдердің (14-18 жас) қосымша

білім алумен қамтылу деңгейі орташа республика

лық көрсеткіштен екі есеге жоғары.

Қауіпсіздік

Республика бойынша жастардың қауіпсіздік

деңгейі «біршама қолайлы» (50 балл) деп баға

ланады. Жастар қауіпсіздігі индексінің көрсет

кіштерін талдау жастар қауіпсіздігі тұрғысынан

Алматы мен Қызылорда облыстары «ең қолайлы»

болып табылады (75 балл). Ақтөбе облысы жастар

қауіпсіздігі үшін «ең қолайсыз» аймақ (29 балл)

болып табылады. Мұнда әрбір үшінші жас адам

(38,6 %) өзінің жеке қауіпсіздігіне сенімді емес

екендігін білдірген.

Осылайша, жастардың қоғамдық-саяси өміріне

қатысу деңгейі төмен болып есептеледі. Жастар

дың төмен белсенділігі әлеуметтік дезинтеграци

яға, ақыр соңында әлеуметтік алшақтыққа алып

келуі мүмкін. Өңірлердегі жастар үшін мәдени-де

малыс инфрақұрылымының әлсіз дамуы байқала

ды. Өңірлердегі жастардың бос уақытын сапалы

ұйымдастыру жастардың шығармашылық әлеу

етін дамытуға, олардың әлеуметтік белсенділігін

арттыруға және жастар арасында өзін-өзі ұйым-

дастыру үдерісін күшейтуге ықпал етуі тиіс.

Осылайша, жастардың әлеуметтік-экономика

лық жағдайының талдауы келесідей қорытынды

жасауға мүмкіндік береді:

Қазіргі уақытта еңбек нарығындағы 15-28

жастағы жұмыспен қамтылған жастардың үлесі

республика бойынша 2 121,2 адам санынан 96,1 %

- ды құрайды. Жастар жұмыссыздық деңгейі 3,9 %

деңгейінде.

Барлық жұмыспен қамтылған халықтың

74,6 % - ы-жалдамалы қызметкерлер, 21,5 % - ы-өз

бетінше жұмыспен қамтылғандар. Жұмыспен

қамтылған жастардың ең көп үлесі көтерме және

бөлшек сауда және автомобильдер мен мотоцикл

дерді жөндеу саласында 16,5 % - ды; Ауыл, орман

және балық шаруашылығында 13,6 % - ды; білім

беруде 11,2 % - ды және өнеркәсіпте 10,9 % - ды

құрайды.

Тұтастай алғанда, ауыл, орман, балық шару

ашылықтарынан басқа, экономиканың барлық

салалары бойынша жұмыспен қамтылғандар

санының өсуі және құрылыс саласында шамалы

төмендеу байқалады. Айта кету керек, бұл үр-

дістер жастардың ауылдық жерлерден қалаға

кету үрдісін нақты көрсетеді.

«Жастар» ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу

лердің нәтижелері бойынша сұралған жастардың

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 5

ЖА

ТАР

ДЫҢ

ЛЕ

УМ

ЕТ

ТІК

-ЭК

ОН

ИКА

ЛЫҚ

ЖАҒ

АЙЫ

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

42% - ы тұрақты түрде жұмысқа орналасу
мәселелерімен бетпе-бет келеді, олардың 48,5% -

ересек жастағы респонденттер. Ең өткір мәселе

еліміздің үш облысында тұр: Жамбыл – 60,2 %,

Қызылорда – 59,3 % және Маңғыстау – 56,0 %.

Сауалнамаға қатысқандардың 31 % - ы кәсіби дағ-

дысыз жұмыс табу қиын емес екенін, негізінен

мамандық бойынша жұмыс іздегендердің

қиындықтарын бастан кешіреді.

Ресми деректер бойынша республика бойын

ша NEET жастарының үлесі 7,7 % - ды құрады, бұл

2017 жылдың төртінші тоқсанымен салыстырған

да 0,6 % - ға аз. Жастардың осы санаты ең көп

дәрежеде Қарағанды (12,9 %), Түркістан (11,3 %)

және Солтүстік Қазақстан (10,0 %) облыстарын

да, ең аз Қостанай (4,9 %), Шығыс Қазақстан

(4,6 %) және Батыс Қазақстан (3,3 %) облыста

рында көрсетілген.

2018 жылдың 1 шілдесіне жеке кәсіпкерлік

қызметпен айналысатын жас азаматтар саны
120 067 адамды құрайды.

Жастар кәсіпкерлігінің мәселелері мемлекет

тік және өңірлік деңгейде кеңінен қолдау табуда.

Осыған қарамастан, сұралған жастардың көпшілі

гі кәсіпкерлік істерге қызығушылық танытпайды:

51,3 %-ы оларға жұмыс істеуді жоспарламай

ды және 32,3 %-ы бұл туралы ойланбаған. «Иә

жоспарлап отырмыз» деп жауап берген 16,5 %

- ның 34,3 %-ы сауда саласын және 20,1 %-ы

қызмет саласын таңдайды. Жастардың кәсіп-

керлікке деген пассивті қызығушылығының

негізгі себептері, жастарды кәсіпкерлік қызметке

тартуға және жұмыссыз жастарды қолдауға

бағытталған бағдарламалық құжаттар туралы

ақпараттың жеткіліксіздігі деп есептеуге

болады. Сұралған жастардың пікірінше, өз

бизнесін ашуға кедергі келтіретін негізгі қиын-

дықтар қаржы қаражатының жетіспеушілігіне

байланысты.

5.16-кесте

ЖАСТАРДЫҢ АЛТЫ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ САЛАСЫ БОЙЫНША МӘЛІМЕТТЕРІНЕ СӘЙКЕС
НЕГІЗДЕЛГЕН «ЖАСТАРҒА МЕЙІРІМДІ МЕКЕН» ЖДИ

ӨҢІРЛЕР

Астана қаласы
Алматы қаласы
Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Батыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы

Қазақстан Республикасы

0,62
0,60
0,49
0,25
0,47
0,42
0,56
0,47
0,17
0,48
0,22
0,73
0,28
0,46
0,44
0,13
0,43

0,61
0,85
0,47
0,55
0,78
0,73
0,35
0,66
0,78
0,50
0,48
0,78
0,79
0,57
0,41
0,70
0,63

0,44
0,42
0,45
0,52
0,50
0,59
0,36
0,66
0,62
0,22
0,56
0,46
0,33
0,43
0,33
0,45
0,46

0,37
0,33
0,43
0,16
0,49
0,47
0,40
0,73
0,26
0,30
0,28
0,35
0,61
0,44
0,42
0,31
0,40

0,31
0,17
0,71
0,40
0,48
0,54
0,60
0,52
0,45
0,73
0,14
0,51
0,34
0,86
0,81
0,28
0,49

0,37
0,36
0,61
0,29
0,75
0,70
0,59
0,49
0,42
0,62
0,59
0,75
0,42
0,61
0,57
0,72
0,50

БІ

ЛІМ БЕРУ

ЖҰМЫСПЕН ҚАМ

ТУ Ж

ӘНЕ

ЛЕУМЕ

ТТІК

ҮМКІН

ДІКТЕР

САЯСИ ҚА

ТЫСУЫ

БОС У

АҚЫ

ҚАУІПСІЗДІК

SUBINDEX

ДЕНСАУ

ЛЫҚ

СА

АУ

АТ

ТЫ

ӨМІР СА

ТЫ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

6.1. ЖАСТАРДЫҢ САЯСИ ЖӘНЕ АЗАМАТ-

ТЫҚ ӨМІРГЕ ҚАТЫСУЫ

Қазіргі таңда жастар елдің қоғамдық-саяси

өміріне, саяси жүйенің дамуы мен қазақстандық

қоғамның демократиялануына қатты ықпал

етеді. Тарих көрсеткендей, жастардың саяси

және азаматтық өмірге қатысу сипаты азамат

тық қоғамның дамуы мен саяси үрдістердің ерек

шеліктерін анықтайды.

ҚР МҚІСЖҚА деректері бойынша, 2018 жыл

дың 1 қаңтарында 29 жасқа дейінгі әкімшілік

мемлекеттік қызметкерлердің саны 23 601 адам

немесе нақты қызметкерлердің санынан (98 499

адам) 24 %-ды құрады.

29 жасқа дейінгі әкімшілік мемлекеттік қыз

меткерлердің жалпы құрылымында – 53 % ор

талық мемлекеттік органдарға жатады (12 538

адам), 47 % жергілікті мемлекеттік органдарда

қызмет етеді (11 063 адам) (6.1-сурет).

2017 жылдың нәтижелері бойынша, жергілікті

атқарушы органдардағы жас мемлекеттік қыз

меткерлердің ең көп саны Оңтүстік Қазақстан

(1 193 адам), Алматы (1 054 адам), Шығыс Қа

зақстан (981 адам), Қостанай (919 адам) об-

лыстарында байқалған. Қызылорда облысы

(355 адам) мен Астана қалаларында (280 адам)

қатысу деңгейі төмен (6.2-сурет).

2018 жылдың басында 29 жасқа дейінгі

барлық деңгейдегі әкімдер мен олардың

орынбасарларының саны 150 адамды құрады.

Олардың көп бөлігі Алматы облысында (26),

азырақ бөлігі Алматы қаласы (6) мен

Қызылорда облысында (3) қызмет жасайды

(6.1-кесте).

Барлық деңгейдегі мәслихаттардағы 29 жасқа

дейінгі мемлекеттік қызметкерлердің саны 148

адамды құрады. Жастардың көбі Қостанай (21),

Алматы (19) облыстарының мәслихаттарында

істейді. Алматы қаласының Мәслихатында (2)

жастар аз жұмыс істейді (6.2-кесте).

Қоғамның саяси өміріне жастардың белсенді

қатысуының көрсеткіштерінің бірі - олардың са

яси партиялар қызметіне араласуы.

Барлығы

ОМО

ЖМО

6.1-сурет

2018 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША

29 ЖАСҚА

ДЕЙІНГІ МЕМЛЕКЕТТІК
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР БОЙЫНША ДЕРЕКТЕР

Дерек көзі: ҚР МҚІСЖҚА

125

063

2018

ж.

Ақмола облысы

Ақтөбе облысы

Алматы облысы

Атырау облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Жамбыл облысы

Батыс Қазақстан облысы

Қарағанды облысы

Қостанай облысы

Қызылорда облысы

Маңғыстау облысы

Павлодар облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Алматы қаласы

Астана қаласы

6.2-сурет

2018 ЖЫЛДЫҢ 1 ҚАҢТАРЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙ
БОЙЫНША, АЙМАҚТЫҚ ТҰРҒЫДАН АЛҒАНДАҒЫ
29 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ ӘКІМШІЛІК МЕМЛЕКЕТТІК
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕР ЖАЙЛЫ АҚПАРАТ

Дерек көзі: ҚР МҚІСЖҚА

822

739

1 054

396

981

679

608

821

919

355

394

691

621

1 193

510

280

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

Жергілікті атқарушы органдардың деректері

не сәйкес, 6 саяси партия аймақтарда қызмет етеді:

• «Нұр Отан» партиясы;

• «Бірлік» саяси партиясы;

• «Ақ жол» Қазақстан демократиялық парти

ясы;

• «Ауыл» халықтық-демократиялық патриот-

тық партиясы;

• Қазақстан коммунистік халық партиясы;

• Жалпыұлттық социал-демократиялық партия.

Мемлекеттің жастар ұйымдарының жетек

шілерінің бірі «Нұр Отан» партиясының «Жас

Отан» жастар қанаты болып табылады. 2018

жылдың тамыз айындағы есеп бойынша «Жас

Отан» ЖҚ мүшелерінің саны 164 115 адамды

құрады.

2017 жылы келесідей іс-шаралар жүзеге асы

рылған болатын: «Сәтті қадам» жобасы, «КТК

ұлттық лигасы» жобасы, «Nurintech» жобасы,

«Жастар Отанға» жобасы.

Жастардың азаматтық белсенділігі жастар

дың қоғамдық ұйымдар қызметінің қатысуымен

жүзеге асырылады. Биліктің жергілікті атқа

рушы органдарының деректеріне сәйкес, 2018

жылдың 1 жартыжылдығындағы жағдай бойын

ша, Қазақстан Республикасында 933 үкіметтік

емес жастар ұйымдары қызмет етеді (6.4-кесте).

Батыс Қазақстан (89), Қарағанды (86), Жам

был (85) облыстарында ең көп жастар ұйымда

ры тіркелген. Маңғыстау (20) және Шығыс Қа

зақстан (26) облыстарында біршама жастар

бірлестіктері ғана жұмыс атқарады.

6.1-кесте

29 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ БАРЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕГІ
ӘКІМДЕР МЕН ОЛАРДЫҢ ОРЫНБАСАРЛАРЫНЫҢ
САНЫ, 2017 ЖЫЛ

Дерек көзі: ҚР МҚІСЖҚА

Саны

7
7
5

12
12
13

3
7
7

12
13

0
3

150

Өңір

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

Барлығы

6.3-сурет

2018 ЖЫЛДЫҢ ТАМЫЗ АЙЫНДАҒЫ ЖАҒДАЙ
БОЙЫНША «ЖАС ОТАН» ЖҚ МҮШЕЛЕРІНІҢ
САПАЛЫҚ ҚҰРАМЫ

Дерек көзі: «Жас Отан» ЖҚ

46 902

73 584

41 657

1 970

16-18 жас

19-25 жас

26-29 жас

29 жастан

үлкен

6.2-кесте

ҚР СЕНАТЫ МЕН ПАРЛАМЕНТ МӘЖІЛІСІ,
БАРЛЫҚ ДЕҢГЕЙДЕГІ МӘСЛИХАТ
АППАРАТТАРЫНДАҒЫ 29 ЖАСҚА ДЕЙІНГІ
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ САНЫ, 2017 ЖЫЛ

Дерек көзі: ҚР МҚІСЖҚА

Саны

11
14

16
21

3
4

0
2

149

Өңір

Барлығы

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

Дерек көзі: Жергілікті атқарушы органдар

«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
ЖСДП ЖҚ
«Ауыл» ХДПП
«Бірлік» саяси партиясы
«Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП
«Ауыл» ХДПП
«Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
ЖСДП
«Ауыл» ХДПП
«Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП
«Ауыл» ХДПП
«Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
ЖСДП ЖҚ
«Ауыл» ХДПП
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
«Жас Отан» ЖҚ*
НДП «Нұр Отан»
«Жас Отан» ЖҚ
КДП «Ак жол»
МК «Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы
«Ауыл» ХДПП
ЖСДП
«Жас Отан» ЖҚ*
«Жас Отан» ЖҚ*
ҚКХП ЖҚ
ЖСДП ЖҚ
«Ауыл» ХДПП
«Бірлік» саяси партиясы
«Ақ жол» Қазақстан демократиялық партиясы

6 094

700

235

112
383

3 259

50
30
30

19 100

5 044
1 224

556

500

16 750

1 963
1 706
1 620

12 354
14 733
17 003

2 103
7 434

1 971

1 088

10 146

3 528

10 227
10 389

1 380
5 500
1 658

11 672

2 000

968

14 200

6 054

Общее

саны

12 000

Саяси партияларға

мүшелік ететін

жастардың саны

Саяси партиялар

Өңір

Ақмола облысы

Ақтөбе облысы

Алматы облысы
Атырау облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы

Қостанай облысы

Қызылорда облысы
Мангыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы

Түркістан облысы
Шымкент қаласы

Астана қаласы
Алматы қаласы

6.3-кесте

ӨҢІРЛІК ТҰРҒЫДАН АЛҒАНДАҒЫ 2018 ЖЫЛДЫҢ 1 ЖАРТЫЖЫЛДЫҒЫНДАҒЫ
САЯСИ ПАРТИЯЛАРДАҒЫ ЖАСТАРДЫҢ (18-28 ЖАС) САНЫ ЖАЙЛЫ АҚПАРАТ

*«Жас Отан» ЖҚ деректері бойынша

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары конгресі» ассоциациясы

формасындағы заңды тұлғалар бірлестігі.

2017 жылы «Қазақстан жастарының конгресі»

ЗТБ Атырау облысында «Қазақстан жастары

конгресінің күндері», «Шанхай ынтымақтастық

ұйымының» жастар форумы, Мүмкіндіктері шек

телген жастар арасындағы шығармашылық

фестиваль, Республикалық «Асар» үшжақты

серіктестік форумы және т.с.с. халықаралық,

республикалық және облыстық маңызы бар 10-

нан астам жоба мен іс-шара өткізді. 2017 жылы

ұйымдастырылған «Қазақстан жастарының кон

гресі» ЗТБ жобаларына 5 мың адам тікелей, 350

мың адам балама жолдармен қатысты. Жобалар

мемлекеттің барлық аймақтарында жүзеге асы

рылды.

2018 жылдың бірінші жартыжылдығында Қа

зақстанның 11 аймағында 2000 адамның тікелей,

100 000 қатысушының жанама қатысуымен 6 үл

кен жоба өткізілді.

ҚР жастар ұйымдарының көлемділерінің бірі

«Бірыңғай «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер

ұйымы» РҚБ болып табылады. 6,5 жыл қызмет етіп,

көптеген жобаларды жүзеге асырды. Ұйымның

республиканың барлық аймақтарында тұрақты

өкілдері бар. ҰБДҚ деректері бойынша, бүгінгі

таңда мемлекеттің 1,6 миллион оқушысы осы

ұйымға мүшелік етеді.

Ұйым мақсаты – білім беру ұйымдарындағы

әлеует пен тәрбие жұмысының деңгейін дамыту;

білім беру ұйымдарындағы оқушылардың қоғам

дық, әлеуметтік, мәдени және танымдық қызметін

белсендендіру, сонымен қатар өзін-өзі басқаратын

ұйымдардағы балалар мен жасөспірімдердің әлеу

меттік тәжірибесін арттыру.

2017 жылы келесідей іс-шаралар жүзеге асырыл

ды: «Жас Ұлан әлемінде игі істер» республикалық ак

циясы, «Бірге өмір сүру» интернационалдық отбасы

лардың жастар фестивалі, «Көшбасшылық мектебі»

ұйымының белсенділері үшін семинар-тренингтер,

«Жас Ұлан әлемінде» республикалық байқауы, UIB-

де білім грантын алу үшін «Жас Ұлан» белсенділері

6.4-кесте

2018 ЖЫЛДЫҢ 1 ЖАРТЫЖЫЛДЫҒЫНДАҒЫ
ЖАҒДАЙ БОЙЫНША ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН
ЖАСТАРДЫҢ ҮКІМЕТТІК ЕМЕС
ҰЙЫМДАРЫНЫҢ САНЫ

Дерек көзі: Жергілікті атқарушы органдар

Саны

40
33
67
73
26
85
89
86
77
65
20
36
64
62
35
30
45

933

Өңір

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Түркістан облысы
Шымкент қаласы
Астана қаласы
Алматы қаласы

Барлығы

6.5-кесте

ЖҰМЫС ІСТЕЙТІН ЖАСТАР РЕСУРСТЫҚ
ОРТАЛЫҚТАРЫНЫҢ САНЫ (2018 ЖЫЛДЫҢ
1 ЖАРТЫЖЫЛДЫҒЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ
БОЙЫНША)

Дерек көзі: Жергілікті атқарушы органдар

Саны

20
14
20

20
12
14
19
20

9
8

13
15
15

1
1
1

210

Өңір

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Түркістан облысы
Шымкент қаласы
Астана қаласы
Алматы қаласы

Барлығы

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

арасындағы байқау, «Ұланымыз ұлы елдің» респу

бликалық форумы.

Жастардың ресурстық орталықтары маңыз

ды жұмысты ұйымдастырады, онда жастар түрлі

сұрақтар бойынша қажетті консультациялық көмек

ті ала алады.

Жергілікті атқарушы органдарының деректеріне

сәйкес, 2018 жылдың 1 жарты жылдығының нәти

желері бойынша республикада 210 ЖРО қызмет

атқарады (6.5-кесте).

Жастар саяси көшбасшылардың қы

зығушылығын әрқашан тудырған, себебі олар

дың саяси белсенділігі саяси күрестің шешімін

анықтаған жағдайлар тарихта аз емес. ХХ ғасырдың

соңы − ХХІ ғасырдың басында жастардың саяси

үрдістердегі атқаратын рөлі Солтүстік Африка мен

Таяу Шығыс елдерінің наразылық білдірулерінде

анық байқалған. Олардың нәтижесінде осы елдерді

басқарған саяси билік құлатылып, жастар «бархат

тық революцияның» басты қозғаушы күшіне айнал

ды [17-19].

Жастардың саяси және азаматтық өмірге қа

тысу себептері мен факторларын зерттеу, осы үр-

дістердегі жаңа беталыстарды анықтау – осы

облыстағы заманауи тұжырымдамалық тәсіл-

дер мен ғылыми зерттеулерді зерделеумен бай-

ланысты. Қазақстандық ғалымдардың әлеумет-

тік зерттеулерінің нәтижелері Қазақстан жас-

тарының саяси қызметтің түрлі формаларына

елігу деңгейін, саяси институттардың қызметіне

қатысуын, саясатқа деген қызығушылықтарын,
әлеуметтік желілерде күнделікті әлеуметтік-саяси

тақырыптар бойынша

пікірталасқа түсуін,

еріктілікке қатысуын және т.б анықтады.

Қатысудың дәстүрлі түрлерін сақтай отыра,

жастар белсенділіктің институционалдық емес

түрлерін дамытуда [20-23].

Жастар белсенділігінің формаларының бірі мем

лекеттік бағдарламаларды жүзеге асыруға қаты

суы болып табылады. «Мемлекет жастарының осы

бағдарламаларды жүзеге асыруға қатысу деңгейі

жас азаматтардың осы бағдарлама мақсаттары,

жастар дамуы үшін берілетін мүмкіндіктері мен

оларға қатысу шарттары жайлы ақпараттануымен

тікелей байланысты». Қазақстанда жүзеге асы

рылатын жастарды қолдау бойынша мемлекеттік

бағдарламалар мен жобалардың ішінен әлеуметтік

сауаланамада 12-сі ұсынылды, солардың ішінде

мемлекет жастар үшін келесі жобалар барынша

таныс болды: «Болашақ», «Дипломмен ауылға»,

«Жасыл ел», «Бизнестің жол картасы – 2020», «Нұр

лы жер» және «Жастар практикасы». Қалған алты

бағдарлама бойынша жастардың түрлі деңгейдегі

хабардар болуы олар жайлы ешқашан естімегендер

ден артық болды. Сауаланамада көрсетілген қалған

алты бағдарлама бойынша ешқандай ақпарат ал

мағандар саны 50 %-дан асқан емес (6.6-кесте).

«Дарын» Мемлекеттiк жастар сыйлығы

«Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығын 1992

жылдың 11 тамызындағы № 666 қаулысымен

Үкімет жемісті ғылыми, шығармашылық, қоғамдық

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

36,0
51,9
48,6
47,4

30,8

46,1
53,7
36,7
30,3
32,4
17,7
17,9

12,3
19,5
18,2
15,9

9,7

17,0
18,7
11,4

9,1

10,7

7,3
7,5

3,3
1,5
4,6
1,8

0,9

1,4
0,8
0,8
0,4
1,5
0,6
1,1

48,4
27,1
28,6
34,9

58,7

35,6
26,8
51,1
60,2
55,4
74,4
73,5

Естуім

бар

Жақсы

білемін,

бірақ

қатысқан

жоқпын

Білемін,

қатыстым

Ештеңе

білмеймін,

естіген

жоқпын

Мемлекеттік бағдарламалар, жастар жобалары

«Жастар практикасы»
«Дипломмен ауылға»
«Жасыл Ел»
«Бизнестің жол картасы-2020» бизнесті қолдау мен
дамытудың бірыңғай бағдарламасы
Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті
дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған бағдарламасы
«Нұрлы жер» тұрғын үй құрылысы мемлекеттік бағдарламасы
«Болашақ» халықаралық стипендиясы
«Дарын» Мемлекеттiк жастар сыйлығы
Серпін-2050
Баршаға арналған тегін кәсіптік-техникалық білім беру
«Жастар корпусын дамыту» жобасы
Жастар кадрлық резерві

6.6-кесте

«ЖАСТАРДЫ ҚОЛДАУ БОЙЫНША ҚАНДАЙ ЖОБАЛАР ЖАЙЛЫ ЕСТІДІҢІЗ,
БІЛЕСІЗ НЕМЕСЕ ҚАТЫСТЫҢЫЗ?» СҰРАҒЫНА ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

қызмет пен спорттағы жоғарғы жетістіктер үшін та

лантты жастарды мемлекеттік қолдау мақсатында

бекіткен болатын.

Қазіргі таңда сыйлықты белгілеу сұрақтарын

2015 жылдың 28 шілдесіндегі № 597 қаулысымен

Қазақстан Республикасының Үкіметі реттейді.

      ҚР  Үкіметінің  2017  жылдың  13  шілдесіндегі
№427  қаулысы  бойынша  сыйлық  жыл  сайын
беріледі. Сыйлық  келесі  номинациялар  бойынша
беріледі: әдебиет,  ғылым,  дизайн  мен  бейнелеу
өнері,  журналистика,  классикалық  музыка,
қоғамдық  қызмет,  спорт,  театр  мен  кино,
эстрада, халық шығармашылығы.

Сыйлық алуға халықаралық және республика

лық байқау, фестиваль мен көрме лауреаттары,
республикалық және халықаралық спорттық

жарыстардың жүлдегерлері болып табылатын,

сонымен қатар қызметі инновациялық болып,

сәйкес өріс пен жалпы қоғам дамуына септесетін

29 жасқа дейінгі Қазақстан Республикасының

азаматтары үміткер бола алады.

Сыйлықты ізденуге үміткерлерді ұсыну орталық,

жергілікті және өзге де мемлекеттік органдар, қоғам

дық бірлестіктер және өзге де заңды тұлғалармен

жүзеге асырылады.

2018 жылдың 30 наурызында ҚР Қоғамдық

даму министрлігі «Дарын» мемлекеттік жастар

сыйлығына байқау жариялаған болатын. Комиссия

271 үміткердің өтінімін қарастырды, соның ішінде

41 − «Театр және кино» номинациясы бойынша,

15 − «Журналистика» номинациясы бойынша, 18 −

«Әдебиет» номинациясы бойынша, 37 − «Спорт» но

минациясы бойынша, 21 − «Эстрада» номинациясы

бойынша, 17 − «Классикалық музыка» номинациясы

бойынша, 20 − «Халық шығармашылығы» номина

циясы бойынша, 17 − «Дизайн және бейнелеу өнері»

номинациясы бойынша, 48 − «Ғылым» номинациясы

бойынша, 37 − «Қоғамдық қызмет» номинациясы

бойынша.

«Түлектер тақтасы» жобасы

Жоба мақсаты – хабарландыру жолымен қажетті

мамандықты таңдау үшін мемлекеттің білім беру ме

кемелерінің түлектеріне кәсіби бағдар беру. «Түлек

тер тақтасы» жобасы жастарды еңбек нарығының

қажеттіліктері, ЖОО мен колледждерге түсу мүмкін

діктері жайлы жедел хабарлауға арналған.

Қазіргі таңдағы Қазақстан Республикасының

әлеуметтік-экономикалық және саяси үрдістері

оның интеллектуалдық әлеуетімен тығыз байла

нысты. Дегенмен Қазақстаннан кетіп жатқан білім

ауқымы өсіп барады. Бұған статистикалық деректер

мен жеке зерттеудің нәтижелері дәлел бола алады.

Қазіргі таңда Ресей мен Қытайда білім алып жатқан

Қазақстандық студенттердің фокус-топтық пікірта

ласының нәтижесі көрсеткендей, олардың кетіп

қалуының себептерінің бірі – білім беру саласын

дағы мемлекеттік жастар бағдарламалары жай

лы ақпараттандырудың нашарлығы. Осы орайда,

Дерек көзі: ҚР ҚДМ

275
628
159
606

183

425
293
120
372
323
911

203

4 538

-
-

3
3
7
2
4

4
3
2
4
2

-
-

мектептер

20
38
20
83

21
31
15
34
23
94

492

колледждер

«Түлектер тақтасы» жобасын жүзеге асырушы білім беру ұйымдарының саны

жоғары білім беру мекемелері

Өңір

Барлығы

6.7-кесте

«ТҮЛЕКТЕР ТАҚТАСЫ» ЖОБАСЫ (2018 жылдың 1 тамызындағы жағдай бойынша)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

«Серпін - 2050» бағдарламасын тиімді жүзеге асыру

қазақстандық жастардың шетелге кетуін азайтар

еді.

Оған қоса, саяси және азаматтық қатысудың

формалары жаңа сапалық сипаттарға ие болға

нын айта кету керек. Жеке зерттеулер жастардың

саяси қатысуының төмендеп бара жатқан деңгейін

белгілеген. Сарапшылардың айтуынша, тұлғаның

өзін-өзі іске асыруына байланысты сұраныс қалып

таса бастап, жас қазақстандықтардың тарапынан

шығатын бастамалар нақты және сындарлы болып

келеді.

Аталған нәтижелер Қазақстан жастары үшін ба

рынша қызығушылықты спорттық ұйымдар туды

ратынын көрсетеді. Әрине, жастардың қоғамның

саяси өміріне қатысуын олардың қоғамдық ұй

ымдарға ресми тіркелуі негізінде ғана қарастыруға

болмайды. Жаңа дәуір жастары еріктілік арқылы

жүзеге асырылып жатқан азаматтық белсенділіктің

жаңа формаларына жеткілікті дәрежеде еліктіріл

меген. Осылайша, «Жастар» ҒЗО әлеуметтік зерттеу

леріне сәйкес, сұралған жастардың 82,6 %-ы еріктілік

қызметімен айналыспайтындығын мәлімдеген.

Осыған орай, жастарды қоғамдық өмірге қаты

суға түрткі болатын ынталандыруды зерттеу қы

зықты болып табылады (6.4-сурет).

Сауалнама нәтижелері көрсеткендей, жастардың

жастар ұйымдарының қызметіне қатысуы ынталар

дың кешенімен анықталады: қоғамға пайдалы болу

тілегі, өмірде тәжірибе алу, жоғары әлеуметтік мәр

тебеге иелену, мансап баспалдағында жоғары

шығу. «Азаматтық қатысу: қоғамдық қызығушы-

лықтарды қозғайтын әлеуметтік маңызы бар

шешімдерді қабылдауға азаматтардың тікелей
немесе жанама әсер ететін үрдістер. Әсер ету

басқарудың түрлі дең

гейлерінде әлеуметтік-саяси

шешімдерді ойластыру, қабылдау, жүзеге асыру

және бағалау үрдістеріне қосылу жолымен де,

құқықтарды қорғау, жағдайды өзгерту, тікелей

немесе жанама түрде мемлекеттік билік органда-

рынан шешім қабылдауды талап етуге бағытталған

азаматтық позиция немесе бастама жолымен де

жүзеге асырыла алады. «Азаматтық қатысу»

мағыналық түрде азаматтарға өзекті мәселелерді

шешу барысында өзінің қызығушылықтарын

қорғау және өз құқықтарын жүзеге асыруға

мүмкіндік беретін заманауи азаматтық қоғамның

маңызды негізгі сипаттамасы болып табылады...»

[24, 33 б].

Басқа сөзбен айтқанда, біз жастардың саяси

және қоғамдық өмірге қатысу арасындағы шека

раның жойылғанын байқап отырмыз. Оған қоса,

жастардың қатысу деңгейі азаматтық қоғам мен

билік институтының тиімділігі мен өз мүмкіндіктерін

жүзеге асыру мүмкіндігіне байланысты.

6.2. ЖАСТАРДЫҢ НАРАЗЫЛЫҚ

БЕЛСЕНДІЛІГІНІҢ ДЕҢГЕЙІ

Жастардың саяси белсенділігін зерттеудің негіз

гі теориялық-әдістемелік тәсілдерін зерттеу оның

пайда болуының себептерін, факторларын және

формаларын анықтаудың маңызы жайлы шешім қа

6.8-кесте

«ҚАНДАЙ ДА БІР ҰЙЫМ МҮШЕСІ БОЛЫП
ТАБЫЛАСЫЗ БА?» СҰРАҒЫНА
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

9,7
5,9
3,7
3,1
3,1

1,3
1,1

45,2

28,9

Жауап нұсқалары

Спорттық ұйым
Жастар ұйымы
Мәдени-ұлттық бірлестік
Саяси бірлестік, партия
Қызығушылықтар бойынша клуб
(автокөлік, жануарларды қорғау және т.б.)
Ғылыми, шығармашылық бірлестіктер
Діни бірлестіктер
Жоқ, мүше емеспін, себебі менің қоғамдық
қызметке қатысатын уақытым жоқ
Жоқ, мүше емеспін, себебі бұл мені
қызықтырмайды

6.4-сурет

«СІЗДІ ЖАСТАР ҰЙЫМДАРЫНА ҚАТЫСУҒА
НЕ ЫНТАЛАНДЫРАДЫ?» СҰРАҒЫНА
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

Жауап беруге қиналамын

Мансап баспалдағында жоғары шығу

Басқарушы лауазымды иелену тілегі

Жоғары әлеуметтік мәртебе иелену ұмтылысы

Жұмыс тәжірибесін жинақтау

Қоғамға, адамдарға пайдалы болу тілегі

23,8

11,6

13,5

31,8

37,2

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

былдауға мүмкіндік береді. Наразылық белсенділігі

жастардың қажеттіліктерін, олардың шешілмеген

мәселелерін және билік органдарының қандай да

бір шешімдерін немесе іс-әрекеттерін жас азамат

тардың қабылдамау немесе жаратпауын көрсетеді.

Жаппай наразалық акциясы кенеттен пайда бол

майды, оған деген алғышарттар қашан да кездеседі.

Бұл елді мекеннің даму деңгейіне қанағаттанбау,

билік органдарына сенім білдірудің төмен деңгейі,

болашаққа төмен баға беру, әлеуметтік белгісіздік,

қоғамдағы көптеген өсектер, жастардың басқа ел

дерге көшіп кетуі және т.б.

2018 жылы «Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы

өткізген зерттеу нәтижелеріне сәйкес, жастардың

84,1 %-ы қандай да бір деңгейде өзінің тұрғылықты

орнының дамуымен қанағаттанады («Толығымен

қанағаттанамын» және «Қанағаттанамын» жау

аптарының қосындысы). Сәйкесінше, жастардың

14,3 %-ы қандай да бір деңгейде тұрғылықты ай

мақтағы даму деңгейімен қанағаттанбайды (6.5-су

рет).

Мемлекет аймақтары арасында, өз елді ме

кенінің дамуымен барынша қанағаттанбайтын

(«мүлдем қанағаттанбаймын» және «қанағаттанбай

мын» жауаптарының қосындысы) жастар тұратын

облыстар арасында Қостанай (28,6 %), Қызылорда

(28,6 %), Алматы (25,4 %), Батыс Қазақстан (22,9 %)

облыстары көш бастайды.

Жастарды бұқаралық наразылық акциясына

шығуға итермелейтін негізгі себептер: медициналық

мекемелердің қызметкерлерінің салғырттығы мен

біліксіздігі; тамақтану өнімдері, жанар-жағармай

материалдары, дәрі-дәрмектерге бағалардың өсуі;

жұмыстан шығып кету; әділетсіз сот шешімдері; ең

бекақы, шәкіртақы, жәрдемақының кешігуі, тұрғын

үй мәселесі (6.9-кесте).

Әрбір оныншы респондентті медициналық ме

кемелердің қызметкерлерінің салғырттығы мен

біліксіздігі алаңдатуы - жастардың қазақстандық

дәрігерлердің өз құзыреттік міндеттерін адал түрде

емес орындайтындығына кезіккендігінің дәлелі.

Бұған тағы бір дәлел, өз қаласы мен ауылындағы

медициналық қызмет деңгейін бағалауға қатысты

жауаптар болып табылады. Осылайша, медицина

лық қызмет көрсетудің сапасымен «толығымен

қанағаттанғандар» сұралған жастардың 22,8 %-ын

ғана құрайды.

Қазақстан Республикасының Қылмыстық Ко

дексінің 371 бабына сәйкес, «Салғырттық, яғни

мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік

берілген адамның не оған теңестірілген адамның

не лауазымды адамның не жауапты мемлекеттік

лауазымды атқаратын адамның өз мiндеттерiн

қызметiне адал қарамауы немесе ұқыпсыз қарауы

салдарынан орындамауы немесе тиісінше орында

6.5-сурет

«СІЗДІҢ ЕЛДІ МЕКЕНІҢІЗДІҢ ЖАЛПЫ
ДАМУЫМЕН ҚАНШАЛЫҚТЫ ҚАНАҒАТТАНАСЫЗ?»
СҰРАҒЫНА ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМ

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

Жауап беруге қиналамын

Мүлдем қанағаттанбаймын

Қанағаттанбаймын

Қанағаттанарлық

Толығымен қанағаттанамын

1,6

1,9

12,4

49,2

34,9

6.9-кесте

«ҚАНДАЙ МӘСЕЛЕ СІЗДІ БҰҚАРАЛЫҚ
НАРАЗЫЛЫҚ АКЦИЯСЫНА ШЫҒУҒА
МӘЖБҮРЛЕЙ АЛАДЫ?» СҰРАҒЫНА
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

54,8

9,9

9,8

8,7
8,5
7,9

7,6
7,4
6,7
6,2
6,1

5,9
5,5
5,3
4,1

Мені ашық наразылық білдіруге ештеңе
мәжбүрлей алмайды
Медициналық мекемелердің қызметкерлерінің
салғырттығы мен біліксіздігі
Азық-түлік, жанар-жағармай, дәрі-дәрмек
бағасының қымбаттауы
Жұмыстан қысқартылу/босатылу
Әділетсіз сот шешімдер
Еңбекақы / шәкіртақы / жәрдемақы
төлемдерінің уақытылы түспеуі
Тұрғын үй мәселесі
Экологиялық жағдайдың нашарлауы
Биліктің іс-әрекетімен қанағаттанбау
Айғақсыз айыппұлдар
Коммуналдық қызметтердің тарифтерін
жөнсіз өсіру
Несие мен ипотека бойынша төлемдерді өсіру
Мектеп / колледж / ЖОО-дағы мәселелер
Этникалық негіздегі құқық бұзушылықтар
Қабылданып жатқан реформалармен
келіспеушілік

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ТАР

АУ 6

ҒАМ

ДЫҚ

-САЯСИ

ҮР

ДІС

ТЕ

РДЕ

ГІ

ЖА

ТАР

«Қазақстан жастары – 2018»

ұлттық баяндамасы

мауы, егер бұл азаматтардың немесе ұйымдардың

құқықтары мен заңды мүдделерiне не қоғамның

немесе мемлекеттiң заңмен қорғалатын мүдде

лерiне елеулі зиян келтіруге әкеп соқса». Оған қоса,

жас қазақстандықтарды денсаулық сақтау қызмет

керлерінің біліксіздігінің мәселелері алаңдататыны

жайлы қорытындыға келуге болады. Бұл мәселе тек

жастарды емес, барлық мемлекет азаматтарын

алаңдатады [25]. Мысалы, Қазақстан Республика

сының денсаулық сақтау вице-министрі Л. Актаева

атап өткендей, «2017 жылдың өзінде емделушілер

ден 3,5 мың шағым түскен. Олардың 50 %-ы меди

циналық көмек сапасы бойынша. Аталған сұра

ныстарды қарастыру нәтижесінде 430 әкімшілік

хаттама құрылып, әкімшілік жауапкершілікке 299

физикалық тұлға, 8 құзыретті тұлға, 23 заңды тұлға

тартылды. Әкімшілік жауапкершілік әкімшілік ай

ыппұлдарды салуды болжамдайды, олар 8 млн. 891

мың теңгеден артық соманы құрады» [26]. Аталған

қорытынды «Стратегия» әлеуметтік және саяси зерт

теулер орталығының әлеуметтік зерттеулерінің нәти

жесін растайды, онда респонденттердің жауапта

рынан дәрігерлердің біліктілігінің төмендігі (35,2 %),

дәрі-дәрмектің (67 %) және медициналық қызмет

тердің (41,5 %) қымбаттылығы, медициналық меке

мелердегі жемқорлық пен кезектер (38,3 %) сияқты

мәселелер анықталған болатын [21].

Аймақтық тұрғыдан алғанда, медициналық ме

кемелердегі қызметкерлердің салғырттығы мен

біліксіздігі Қызылорда (24 %), Ақтөбе (21 %), Қоста

най (17 %) облыстары мен Алматы қаласы (16 %)

жастарын барынша алаңдатады.

Азық-түлік, жанар-жағармай, дәрі-дәрмектің

бағасының қымбаттауы, жұмыстан айырылу мәсе

лелері көп жылдан бері жастарды жаппай нара-

зылыққа итермелейтін себептер болып табылады.

Қазақстандық жастарды наразылық акцияла

рына қатысуға итермелейтін себептер бестігінде сот

тың әділетсіз шешімдері қосылған болатын. Көбіне

мұндай мәселелерге 19 бен 28 жас аралығындағы

жастар тап болады. Сот шешімдерінің әділетсізді

гінің мәселесін аталған ведомство басшыларының

өздері де қозғайды. «Бір іс бойынша біреуіне бес

жыл берсе, екіншісіне шартты түрде екі жыл беріп,

сот залынан босатып жібереді. Бәрінде заңды сұрақ

туындайды: неге біреуін қамап, екіншісін босатты.

Неге ондай жөнсіздікке жол беріледі? Адамдар

анықтық жоқ жерде әділдік туралы қалай айта ала

ды?» деп Қазақстан Жоғарғы сот басшысы Ж. Аса

нов белгілеп айтты [27].

Әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері көрсеткен

дей, сұралған жастардың жартысынан көбі оларды

ашық түрде наразылық білдіруге ештеңе итермелей

алмайтынын айтты. Бұл жастардың көпшілігінің

(92 %) қандай да бір дәрежеде өз өмірлерімен қа

нағаттануымен байланысты болуы мүмкін – «Сізді

өзіңіздің сүріп жатқан өміріңіз қанағаттандырады

ма?» сұрағына 54,5 %-ы толығымен қанағаттанамыз,

37,5%-ы қанағаттанбағаннан гөрі, қанағаттанамыз

деп жауап берді (6.6-сурет).

Оған қоса, біздің пікірімізше, аталған сауалнама

нәтижелері 44,2 % жастарды қандай да бір мәселе

лер ашық түрде қарсы шығуға итермелей алатын

дығын жоққа шығармайды. Егер жұмысбастылық

тұрғысынан қарайтын болсақ, әсіресе «қатарынан

оқитын және жұмыс істейтіндердің (қосымша жұ

мыс)» арасында сұралған жастардың тек 47,7 %-ы

«ашық түрде наразылыққа шығуға итермелей ал

майды» деп жауап берді. Сәйкесінше, сұралғандар

дың жартысынан көбі олай есептемейді.

6.6-сурет

«СІЗДІ ӨЗІҢІЗДІҢ СҮРІП ЖАТҚАН ӨМІРІҢІЗ
ҚАНАҒАТТАНДЫРАДЫ МА?» СҰРАҒЫНА
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

1,2

0,8

6,1

37,5

54,5

Жауап беруге қиналамын

Мүлдем қанағаттандырмайды

Қанағаттандырмайды

Қанағаттандырады

Толығымен қанағаттандырады

6.7-сурет

СІЗДІҢ АУЫЛЫҢЫЗДА/ҚАЛАҢЫЗДА
НАРАЗЫЛЫҚ АКЦИЯСЫНЫҢ ТУЫНДАУ
ЫҚТИМАЛДЫҒЫ БАР МА?

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері

2,3

11,3

35,3

37,2

14,1

Әрине, иә

Иә

Жоқ

Мүлдем

Жауап беруге қиналамын

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Национальный доклад «Молодежь Казахстана – 2018» - часть 6