Национальный доклад «Молодежь Казахстана – 2018» - часть 3

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

35

Психикалық бұзылулар

2017 жылы 15-29 жас аралығындағы психика

-

лық және мінез-құлық бұзылуларын алғаш рет 

анықтаған науқастардың жалпы саны 1,550 адам

-

ды құрады, оның ішінде 957 ер адам, 593 әйел.

Жалпы жастар құрамындағы ақыл-ой мен мі

-

нез-құлық бұзылыстарының ең көп оқиғалары 

ересек топтағы жастар (25-29 жас) арасында жиі 

кездеседі (3.7-сурет).

2017 жылы 15-29 жас аралығындағы ақыл-ой 

мен мінез-құлық бұзылыстарынан зардап шеккен 

жастардың ең көп саны Оңтүстік Қазақстан (254), 

Қарағанды (160), Ақтөбе (146), Қостанай (142) облы

-

старында тіркелді (3.8-сурет).

2017 жылы республикадағы 15-29 жас ара

-

лығындағы ақыл-ой мен мінез-құлық бұзылы

-

старынан зардап шегетін жастардың саны сәйкес 

жастағы 100 000 тұрғынға шаққанда 41,2 оқиғаны 

құрайды. Бұл көрсеткіш Қостанай облысында ор

-

таша көрсеткіштен екі есе жоғары (81,1). Келесі 

облыстарда бұл санаттағы жастар саны респу

-

бликалық орташа көрсеткіштен жоғары: Ақтөбе 

(77,5), Павлодар (59,2), Қарағанды (58,2), Солтүстік 

Қазақстан (52,3), Атырау (44,6) облыстары, Астана 

қаласы (49,3) (3.8-сурет).

Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ)

ДДҰ деректері бойынша әлемде 2 миллионнан 

астам жасөспірім АИТВ-мен өмір сүреді. Тұрақты 

даму Мақсаттарының бірі (ТДМ 3) 2030 жылға қа

-

рай ЖИТС, туберкулез, безгек, тропикалық ауру

-

лар, гепатит, сумен берілетін аурулар және басқа 

да жұқпалы аурулардың эпидемиясын тоқтату 

болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін ау

-

рудың жоғары деңгейін ескере отырып, аталған 

аурулармен күресу жолында барлық күш-жігерді 

жасөспірімдерге жұмсау керек [2].

2017 жылы Облыстық және қалалық ЖҚТБ орта

-

лықтарының диспансерлік есебіне тіркелген 15-29 

жас аралығындағы Қазақстан Республикасының 

жастар саны 2542 адамды құрады. 2016 жылмен 

салыстырғанда ЖҚТБ-мен ЖҚТБ орталығында тір

-

келген жастардың саны азайды (3.9-сурет).

Аймақтық тұрғыда 2017 жылы Облыстық және 

қалалық ЖҚТБ орталықтарының диспансерлік 

Алматы қаласы

Маңғыстау облысы

Атырау облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Алматы облысы

Қарағанды облысы

Ақмола облысы

Павлодар облысы

Қазақстан Республикасы

Ақтөбе облысы

Жамбыл облысы

Қостанай облысы

Батыс Қазақстан облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Астана қаласы

Қызылорда областы

Шығыс Қазақстан областы

3.6-сурет 

АЛКОГОЛЬ ТҰТЫНУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ 18-29 
ЖАСТАҒЫ ХАЛЫҚ АРАСЫНДА АҚЫЛ-ОЙ МЕН 
МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ БҰЗЫЛУЛАРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ, 
2017 Ж. 

Дерек көзі: ҚР ДСМ

6,8

12,8

17,1

17,3

19,2

27,2

36,1

46,3

63,9

69,1

72,3

76,4

87,1

81,3

110

169,3

305,3 

15-19 жас

20-24 жас

25-29 жас

3.7-сурет 

15-29 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН 
РЕСПУБЛИКАСЫ ХАЛҚЫНЫҢ АҚЫЛ-ОЙЫ 
МЕН МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ, 2017 Ж.  

Дерек көзі: ҚР ДСМ

37

0    

      

    

543

     

     

     

    

63

7

2017

 ж.

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

36

есебіне тіркелген жастардың ең көп саны Шығыс 

Қазақстан (364), Қарағанды (337), Алматы (354) об

-

лыстарында анықталған. 

2016 жылмен салыстырғанда Облыстық және қа

-

лалық ЖҚТБ-ке қарсы күрес орталықтарында тіркел

-

ген жастар санының артуы келесі өңірлерде байқала

-

ды: Ақмола (69 адамнан 75 адамға дейін), Ақтөбе (42

адамнан  47  адамға  дейін),    Атырау  Солтүстік 

Қазақстан (136 адамдан 161 адамға дейін), Оңтүстік 

Қазақстан (208  адамнан  217  адамға  дейін) 

облыстары,  Алматы қаласы  (345  адамнан  354 

адамға дейін) ) (3.2-кесте).

Өңірлер жіктелімінде АИТВ індетін жұқтырған

жастардың жалпы санындағы ең үлкен үлесі Қы

-

зылорда (24,3) және Атырау (23,3) облыстарын

-

Алматы қаласы

Алматы облысы

Батыс Қазақстан облысы

Ақмола облысы

Қызылорда облысы

Жамбыл облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Маңғыстау облысы

Қазақстан Республикасы

Атырау облысы

Астана қаласы

Солтүстік Қазақстан облысы

Қарағанды облысы

Павлодар облысы

Ақтөбе облысы

Қостанай облысы

3.8-сурет 

 

СӘЙКЕС ЖАСТАҒЫ (15-29 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ) 
100 000 ТҰРҒЫНҒА ШАҚҚАНДАҒЫ ПСИХИКАЛЫҚ 
ЖӘНЕ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ БҰЗЫЛУЛАРЫ БАР 
АДАМДАРДЫҢ САНЫ, АЙМАҚ БОЙЫНША, 
2017 Ж 

Дерек көзі: ҚР ДСМ

14,2

25,3

27,1

32,8

36,2

38

38,9

39

40,5

41,2

44,6

49,3

52,3

58,2

59,2

77,5

81,1 

3.9-сурет 

ОБЛЫСТЫҚ ЖӘНЕ ҚАЛАЛЫҚ ЖҚТБ 
ОРТАЛЫҚТАРЫНЫҢ ДИСПАНСЕРЛІК 
ЕСЕБІНЕ ТІРКЕЛГЕН 15-29 ЖАСТАҒЫ 
ХАЛЫҚ САНЫ, 2016-2017 ЖЖ

Дерек көзі: ОҚ ЖҚТБ орталықтары 

2016 ж.

2017 ж.

Барлығы:

2542

2586

          

   1

50

1        

     

     

     

   1

08

5

2016

 ж.

        

   1

40

6        

     

     

     

  1

1

3

6

2017

 ж.

Ерлер                   Әйелдер

3.2-кесте 

 

ОҚ ЖҚТБ ОРТАЛЫҚТАРЫНЫҢ ДИСПАНСЕРЛІК 
ЕСЕБІНЕ ТІРКЕЛГЕН ЖАСТАР САНЫ 
(15-29 ЖАС), 2016-2017 ЖЖ.

Дерек көзі: ОҚ ЖҚТБ орталықтары

69
42

304

31

400

74
60

365
170

19
24

186
136
208
345
153

2 586

2016 ж.

2017 ж.

75
47

290

38

364

71
54

337
135

18
28

166
161
217
354
187

2 542

Өңір

 

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Павлодар облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Алматы қаласы
Астана қаласы

БАРЛЫҒЫ

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

37

да тіркелген.

АИТВ жұқтырғандардың ең төмен таралуы Павло

-

дар (10,9), Жамбыл (11,3) және Қостанай (11,5) облы

-

старында (АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың жалпы 

санынан) анықталған (3,10-сурет).

Жасөспірімдер арасындағы ерте жастағы жүк-

тілік және жасанды түсік тастау

Жастардың ұрпақ жаңғырту денсаулығына 

әсер  ететін  әлеуметтік  проблемалардың  бірі 

ерте жүктілік пен түсік тастау болып табылады. 

Жасөспірімдердің жас шамасы неғұрлым төмен 

болса, ерте жүктілік кезінде денсаулыққа қауіп 

төну жағдайы жоғары болады.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау 

министрлігінің мәліметінше, 2017 жылы 15-18 

Павлодар облысы

Жамбыл облысы

Қостанай облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Қарағанды облысы

Алматы қаласы

Алматы облысы

Қазақстан Республикасы

Ақмола облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Батыс Қазақстан облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Маңғыстау облысы

Астана қаласы

Ақтөбе облысы

Атырау облысы

Қызылорда облысы

3.10-сурет 

 

ЖАСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ САНЫНДАҒЫ 15-29 ЖАС 
АРАЛЫҒЫНДАҒЫ АИТВ-МЕН ӨМІР СҮРЕТІН  
ЖАСТАРДЫҢ ҮЛЕСІ 

Дерек көзі: ҚР ДСМ 

10,9

11,3

11,5

12,7

12,9

13,4

13,7

14,1

14,9

15,3

17,1

18,4

20,5

21,1

21,9

23,3

24,3

Қызылорда облысы

Батыс Қазақстан облысы

Ақтөбе облысы

Астана қаласы

Маңғыстау облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Алматы Қаласы

Жамбыл облысы

Павлодар облысы

Қостанай облысы

Ақмола облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Алматы облысы

Қарағанды облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

3.11-сурет 

 

15-18 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ 
ЖАСӨСПІРІМДЕРМЕН ЖАСАЛЫНҒАН 
ЖАСАНДЫ ТҮСІКТЕР САНЫ, 2017 ЖЫЛ

 Дерек көзі: ҚР ДСМ

32

38

43

54

57

62

69

70

75

79

81

103

130

155

196

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

38

жас аралығындағы кәмелетке толмағандар ара

-

сында 1 286 жасанды түсік жасалған (3.11-сурет).

2017 жылы Қазақстан Республикасында ерте 

жүктіліктің (15-18 жастағы) 3 443 оқиғасы тіркел

-

ді (3.12-сурет).

Жастардың әлеуметтік маңызы бар аурулары

-

ның алдын алу және емдеуде жастар денсаулық 

орталығының рөлі (бұдан әрі − ЖДО) жоғары. 

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау ми

-

нистрлігінің мәліметтеріне сәйкес республикада 

қалалық және аудандық алғашқы медицина

-

лық-санитарлық көмек ұйымдарының базасын

-

да жұмыс істейтін денсаулық сақтау мекеме

-

лерінде; салауатты өмір салтын қалыптастыру 

үшін облыстық аудандық орталықтарында 96 

ЖДО жұмыс істейді (3.3 кесте).

2017 жылы ЖДО-на өтініш бергендердің жал

-

пы саны 603 494 адамды құрады, оның ішінде 245 

715 адам ерлер мен 357 779 әйел.

Осылайша статистикалық деректерді тал

-

дау негізінде Қазақстанның өскелең ұрпақ ден

-

саулығының негізгі проблемалық аспектілері 

анықталды.

15-29 жас аралығында алғаш рет диагнозымен 

(туберкулез) анықталған науқастар жалпы саны

-

ның төмендеуіне қарамастан, кейбір өңірлерде 

осы мәселе бойынша жағдайдың күрделігі байқа

-

лады. 2017 жылға қарағанда Атырау облысының 

«Сәйкес жастағы 100 мың тұрғынға шаққандағы 

туберкулезге шалдыққандардың саны» көрсет

-

кіші республикалық орташа көрсеткіштен 1,8 есе 

жоғары. Ақтөбе, Қызылорда, Маңғыстау және 

Астана қаласында бұл көрсеткіш республикалық 

орташа көрсеткіштен 1,4 есеге жоғары.

2017 жылы жастар арасында қатерлі ісік ау

-

руына шалдығудың ең қолайсыз жағдайлары 

Астана, Қарағанды және Жамбыл облыстарында 

Жамбыл облысы

Ақтөбе облысы

Батыс Қазақстан облысы

Павлодар облысы

Солтүстік Қазақстан облысы  

Ақмола облысы

Маңғыстау облысы 

Атырау облысы

Алматы қаласы

Қостанай облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Қарағанды облысы

Қызылорда облысы

Астана қаласы

Алматы облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

3.12-сурет 

 

ЕРТЕ ЖҮКТІЛІК ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ 
САНЫ (15-18 ЖАС), 2017 Ж.  

2

40

44

61

67

97

128

135

173

177

201

234

245

324

672

843

Дерек көзі: ҚР ҰЭМ Статистика комитеті 

3.3-кесте 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЖДО САНЫ, 
2018 ЖЫЛДЫҢ I ЖАРТЫЖЫЛДЫҒЫ  

Дерек көзі: ҚР ДСМ

ЖДО саны

1

14

0
7
5

14

4
8
8
4
7
1
1
1
1

12

8

96

Өңірлер

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Түркістан облысы
Шымкент қаласы
Астана қаласы
Алматы қаласы

БАРЛЫҒЫ

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

39

анықталған.

2017 жылы 2016 жылмен салыстырғанда Об

-

лыстық және қалалық ЖҚТБ-ке қарсы кұрес ор

-

талықтарында тіркелген жастардың жалпы саны

азайды.

Облыстық және қалалық ЖҚТБ орталықтары

-

ның диспансерлік есебіне тіркелген жастардың

ең көп саны Шығыс Қазақстан (364), Қарағанды

(337), Алматы (354) облыстарында тіркелген.

2017 жылы АИТВ індетін жұқтырған жастар

-

дың жалпы санындағы ең үлкен үлесі Қызылорда

және Атырау облыстарында тіркелген.

15-29  жас  аралығындағы  халық  арасында

алкоголизм оқиғаларының ең көп саны келесі

өңірлерде тіркелді: Шығыс Қазақстан, Қызылор

-

да облыстары, Астана қаласы.

Кәмелетке  толмағандар  арасында  ерте  жүк

-

тілік  пен  түсіктің  алдын  алу  мен  жою 

мәселесіне назар  аудару  керек.  2017  жыл 

қорытындысы бойынша  Оңтүстік  Қазақстан, 

Алматы,  Қараған

-

ды  облыстарында  осы 

мәселенің  ең  күрделі жағдайы орын алады.

3.2. ЖАСТАРДЫҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫ, 

СПОРТТЫҚ-САУЫҚТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫ

Жастардың  салауатты  өмір  салты,  спорт-

тық-сауықтыру  жұмыстары Қазақстанның бола

-

шақ  дамуымен  тікелей  байланысты.  Мемлекет

міндеттерінің бірі − жастарды өз денсаулығына

жауапкершілікпен қарауға және салауатты өмір

салтын насихаттауға ықпал ету.

Қазіргі  заманда  жастар  денсаулыққа  қауіп

төндіретін  әртүрлі  жағдайларға  жиі  душар  бо

-

лады.  Мәселен,  жұқпалы,  паразиттік  аурулар

қауіпі, технологияны шамадан тыс және дұрыс

пайдаланбау, зиянды орта − жастардың физика-

лық және психикалық денсаулығына теріс әсер

тигізеді.

Спортпен  айналысу  −  жастар  денсаулығын

нығайту механизмдерінің ең маңыздысы. Спорт-

пен тұрақты түрде айналысу жастарды тәрбие

-

леп, салауатты өмір салтын ұстануға ынталан

-

дырады, сонымен қатар жастардың физикалық,

эмоционалдық  және  психологиялық  денсау

-

лығының нығаюына әсерін етеді.

Қазақстан  Республикасы  Мәдениет  және

спорт  министрлігінің  (бұдан  әрі  −  ҚР  МКҚ)

мәліметтері бойынша, 2015 жылдан 2017 жылға

дейін  елдің  көптеген  өңірлерінде  спортпен

шұғылданатын жастардың санының арту үрдісі

байқалады (3.13-сурет).

  Спортпен шұғылданатын жастар санының аза-

юы Қарағанды (226 138 адамнан 155 633 адамға

Алматы қаласы

Астана қаласы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Павлодар облысы

Маңғыстау облысы

Қостанай облысы

Қызылорда облысы

Қарағанды облысы

Батыс Қазақстан облысы

Жамбыл облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Атырау облысы

Алматы облысы

Ақтөбе облысы

Ақмола облысы

3.13-сурет 

 

ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУМЕН 
ЖӘНЕ СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНАТЫН ЖАСТАРДЫҢ 
САНЫ (14-28 ЖАС), 2015-2017 ЖЖ.  

Дерек көзі: ҚР МСМ

2015 ж.           2016 ж.           2017 ж.

154 931

104 652

175 692

88 490

124 325

88 095

117 666

55 130

226 138

52 977

90 375

263 766

62 910

172 711

154 273

103 137

253 261

148 454

427 808

51 168

82 007

64 008

143 962

101 638

155 633

100 886

140 916

233 565

92 776

369 015

96 501

76 940

242 968

106 395

346 323

44 588

75 402

52 694

143 274

82 370

144 162

91 089

106 776

215 831

74 958

309 661

72 911

67 752

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

40

дейін), Шығыс Қазақстан (263 766 адамнан 233 

655 адамға дейін), Ақтөбе (154 273 адамнан 96 

501 адамға дейін), Павлодар (124 325 адамнан 82 

007 адамға дейін), Ақмола (103 137 адамнан 76 

940 адамға дейін), Солтүстік Қазақстан (88 490 

адамнан 51 168 адамға дейін) және Маңғыстау 

(88 095 адамнан 64 008 адамға дейін) облыста

-

рында тіркелген.

Оңтүстік Қазақстан (175 692 адамнан 427 808 

адамға дейін), Алматы (172 711 адамнан 369 015 

адамға дейін) және Қызылорда (154 931 адамнан 

242 968 адамға дейін) облыстарында спортпен 

шұғылданатын жастар санының айтарлықтай 

артқандығы байқалады.

Алматы облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Қостанай облысы

Батыс Қазақстан облысы

Атырау облысы

Астана қаласы

Оңтүстік Қазақстан

Алматы облысы

Жамбыл облысы

Қызылорда облысы

Павлодар облысы

Қарағанды облысы

Ақмола облысы

Ақтөбе облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Маңғыстау облысы

3.14-сурет 

 

ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ЖАЛПЫ ЖАСТАР 
САНЫНАН ЖҮЙЕЛІ ТҮРДЕ СПОРТПЕН 
ШҰҒЫЛДАНАТЫН ЖАСТАРДЫҢ % 
АРАҚАТЫНАСЫ, 2017 ЖЫЛ  

Дерек көзі: ҚР МСМ

88,3

84,2

81,4

71,8

68,5

66,3

61,0  

57,9

57,3

56,3

54,5

53,4

50,4

48,6

47,6

43,3

Алматы қаласы

Қостанай облысы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Алматы облысы

Жамбыл облысы

Қызылорда облысы

Ақтөбе облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Ақмола облысы

Қарағанды облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Астана қаласы

Атырау облысы

Маңғыстау облысы

Батыс Қазақстан облысы

Павлодар облысы

3.15-сурет 

 

ЖҮЙЕЛІ ТҮРДЕ СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНАТЫН 
МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ ЖАСТАР САНЫ, 
ӨҢІРЛЕР ТҰРҒЫСЫНАН, 2017 ЖЫЛ

Дерек көзі: ҚР МСМ

1470

1092

939

890

602

549

481

456

289

283

258

119

109

63

58

34

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

41

ҚР МСМ мәліметтері бойынша 2017 жылы 

спортпен жүйелі түрде айналысатын жастардың 

саны екі жарым миллион адамнан асады − 14 

жастан 29 жасқа дейінгі жастардың жалпы са

-

нының 63,6 % -ы (3.4-кесте).

ҚР МСМ деректері бойынша, спортпен шұғыл

-

данатын жастардың көп бөлігі келесі өңірлер

-

де тұрады: Алматы (88,3 %), Шығыс Қазақстан 

(84,2 %) және Қостанай (77,8 %) облыстары. Спорт

-

пен айналысатын жастардың ең төменгі пайызы 

Ақтөбе (48,6 %), Солтүстік Қазақстан (47,6 %) және 

Маңғыстау (43,3 %) облыстарында байқалады 

(3.14-сурет).

ҚР МСМ деректері бойынша 2017 жылы дене 

шынықтырумен және спортпен жүйелі түрде айна

-

лысатын мүмкіндігі шектеулі жастардың көп бөлігі 

Алматы қаласында (1 470 адам), Қостанай (1 092 

адам) және Алматы (890 адам) облыстарында тір

-

келген (3.15-сурет).

2015  жылдан  2017  жылға  дейінгі  кезеңде 

еліміздің барлық өңірлерінде ұлттық спорт түр

-

лерімен айналысатын жастар санының көбею 

үрдісі байқалады.

Аталған уақыт мерзімінде Ақтөбе, Маңғыстау 

облыстары мен Алматы қаласында ұлттық спорт 

түрлерімен айналысатын жастардың саны екі есе 

артты. Ең аз өсім Қарағанды, Атырау және Алматы 

облыстарында анықталған (3.16-сурет).

2017 жылдың қорытындысы бойынша респу

-

бликада  459  балалар-жасөспірімдер  спорт  мек

-

тебі  жұмыс  істеген  және  осы  мектептерде  320

989  оқушы  білім  алған.  Ең  көп  спорт  мектептері

Оңтүстік  Қазақстан  (78)  және  Қарағанды  (40)  об

-

лыстарында тіркелген. Оңтүстік Қазақстан (56 303

адам)  және Алматы (28 935 адам)  облыстарында

осы мектептерде  оқитын жастардың саны  басым

(3.5-кесте).

Жастар  өміріндегі  салауатты  өмір  салтын  қа

-

лыптастырудың  және  спорттық  жұмыстың  ма-

ңыздылығын  асыра  бағалау  мүмкін  емес.  Жас

ұрпақ

денсаулығын  нығайтудағы  маңызды

қадам  −  бұл профилактикалық  шаралар,  дене

шынықтыру және  спорт  болып  табылады.

Мемлекеттік  органдар,  білім  беру  мекемелеріне

спортпен  шұғылданатын  жастар  санының  өсу

үрдісін  қолдап,  одан әрі  дамытуға  атсалысуы

қажет.

Апатты  оқиғалардың,  жарақаттардың,  зор

-

лық-зомбылықтың,  психоактиві  заттарды  шектен

тыс  пайдаланудың,  АҚТҚ  /  ЖҚТБ  мен  туберку

-

лездің  салдарынан  жастар  денсаулығының  дең

-

гейі  күрт  төмендеуі  мүмкін.  Осы  проблемаларды

болдырмау  үшін  жастар  денсаулығын  нығайтуға

бағытталған  салауатты  өмір  салтын  қолдау 

жүйесін құру – мемлекет міндеті болып табылады.

Дерек көзі: ҚР МСМ

3 995 896

152 538
198 482
418 074
137 752
277 473
140 413
245 934
291 441
185 077
180 394
147 728
150 350
107 497
700 905
224 069
437 769

2 538 538

76 940
96 501

369 015

92 776

233 565
100 886
140 916
155 633
143 962
101 638

64 008
82 007
51 168

427 808
148 454
253 261

Жастардың жалпы санындағы 

жүйелі түрде спортпен 

шұғылданатын жастар (14-28 жас), %

Жүйелі түрде спортпен 

шұғылданатын жастар 

(14-28 жас) саны

Жастар саны

(14 - 28 жас),

адам

Өңірлер

63,6

50,4
48,6
88,3
67,4
84,2
71,8
57,3
53,4
77,8
56,3
43,3
54,5
47,6

61

66,3
57,9

Қазақстан Республикасы 

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Батыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы 

3.4-кесте 

ЖАСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ САНЫНДАҒЫ ЖҮЙЕЛІ ТҮРДЕ СПОРТПЕН ШҰҒЫЛДАНАТЫН ЖАСТАР ҮЛЕСІ, 
% ШАМАДА, 2017 ЖЫЛ 

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

42

3.3. ЖАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ 

ЖҰМСАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ АЛДЫН АЛУ 

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (бұ

-

дан әрі - ДДСҰ) (WHO Global Suicide Report, 2014) 

мәліметтері бойынша, 2012 жылы Қазақстанда 5-14 

жас аралығындағы (100 мың тұрғынға шаққанда 

3,0) өзін-өзі өлтіру оқиғаларының саны бойынша 

әлемде 9-шы орынды алады. 15-29 жас аралығын

-

дағы жастар арасында аталған оқиғаның таралуы 

бойынша 4-ші орында − 100 мың тұрғынға шаққанда 

30,8. Өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының саны бой

-

ынша алғашқы он елдің қатарына Ресей (100 мың 

адамға 27,3, 15 жастан 29 жасқа дейінгі жастағы), 

Литва (100 мың адамға 26,8, 15 жастан 29 жасқа дей

-

інгі жастар) елдері де кіреді.

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасы

-

ның Құқықтық статистика және арнайы есепке 

алу жөніндегі Комитеті (бұдан әрі − ҚР БП ҚСжА

-

ЕК) мәліметтері бойынша, 2017 жыл республика 

халқының арасында өзін-өзі өлтіру көрсеткіштерінің 

төмендеуімен сипатталады. Осылайша, 2016 жылы 

республикалық орташа көрсеткіш 100 мың тұрғынға 

Алматы қаласы

Астана қаласы

Оңтүстік Қазақстан облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Павлодар облысы

Маңғыстау облысы

Қостанай облысы

Қызылорда облысы

Қарағанды облысы

Батыс Қазақстан облысы

Жамбыл облысы

Шығыс Қазақстан облысы

Атырау облысы

Алматы облысы

Ақтөбе облысы

Ақмола облысы

3.16 - сүрет 

 

ҰЛТТЫҚ СПОРТ ТҮРЛЕРІМЕН АЙНАЛЫСАТЫН 
ЖАСТАР САНЫ, ӨҢІРЛЕР ТҰРҒЫСЫНАН, 
2015-2017 ЖЖ.

Дерек көзі: ҚР МСМ

2015 ж.           2016 ж.           2017 ж.

2 027

1 600

47 410

6 593

12 129

4 460

8 498

14 669

42 032

10 496

8 475

30 020

9 417

46 210

8 971

12 779

5 178

3 160

69 651

7 934

13 346

12 659

11 018

15 975

42 065

15 545

13 173

34 397

10 387

47 778

24 009

17 028

2 244

1 666

51 855

7 800

12 345

5 260

9 348

14 845

42 045

10 534

9 928

30 150

9 768

46 566

9 902

13 979

Дерек көзі: ҚР МСМ

459

28
29
30
11
35
25
33
40
31
21
18
27
27
78
10
16

320 989

13 742
18 610
28 935
11 016
25 885
11 639
21 565
28 612
18 588
17 892
12 543
23 043
12 028
56 303

7 416

13 172

БЖСМ-де

дене

тәрбиесімен 

және спортпен

шұғылданатын 

жасөспірімдер

саны

Балалар-

жасөспірім-

дер спорт

мектеп-

терінің 

саны

(БЖСМ)

Өңірлер

Қазақстан Республикасы

 

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Батыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

3.5-кесте

БАЛАЛАР-ЖАСӨСПІРІМДЕР СПОРТ
МЕКТЕПТЕРІНІҢ САНЫ / БЖСМ-ДЕ 
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІМЕН ЖӘНЕ СПОРТПЕН
ШҰҒЫЛДАНАТЫН ЖАСӨСПІРІМДЕР 
САНЫ

,

 

2017

 ж.

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

43

шаққанда 22,0 болса, 2017 жылы − 19,9 құрады. Ең

жоғары  көрсеткіштер  Ақмола  (41,7),  Шығыс  Қа

-

зақстан (35,6), Қостанай (35,2) облыстарында кез

-

деседі.

3.17-суретте  ұсынылған  деректер  2015-2017

жылдары  14-28  жас  аралығындағы  адамдардың

өзіне-өзі қол жұмсау оқиғалары санының азаюын

көрсетеді.

Сонымен,  2015  жылы  Қазақстан  Республика-

сының  14-28  жас  аралығындағы  тұрғындардың

арасында өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының 970

бірлігі тіркелген. 2016 жылы бұл көрсеткіш 899-ға

(-7,3 %) дейін төмендеді. 2017 жылы бұл көрсеткіш

едәуір төмендеп, 818 оқиғаны құрады, сонымен қа

-

тар 2016 жылға қарағанда 9 % және 2015 жылмен

салыстырғанда 15,7 % азайғандығын айта кету қа

-

жет. 2018 жылдың 6 айы ішінде жастар арасында

жасалған өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының саны

(14-28 жас) 393 бірлікті құрады (3.17-сурет).

ҚР БП ҚСжАЕК деректеріне сәйкес жастар ара-

сында  өзіне-өзі  қол  жұмсау  талпыныстарының

саны азайған. 2015 жылы өзіне-өзі қол жұмсау тал-

пыныстарының саны 2 642 оқиғаны құрады. 2016

жылы 14-28 жас аралығындағы тұрғалармен 2 416

өзіне-өзі қол жұмсау талпыныстары жасалған, бұл

өткен жылмен салыстырғанда 8,6 %-ға аз. 2016 жыл

-

мен салыстырғанда 2017 жылы бұл көрсеткіш тағы

да 40,6 %-ға (1 434 оқиға) азайғандығы байқалады.

2018 жылдың бірінші жартыжылдығында 809 өзі

-

не-өзі  қол  жұмсау  талпыныстары  жасалды

(3.18-сурет).

ҚР БП ҚСжАЕК деректері бойынша, жас адамдар

арасындағы өзіне-өзі қол жұмсау оқиғалары жас

әйелдер  арасындағы  оқиғалар  санына  қараған

-

да жоғары. Қазақстанда 2017 жылы 14 және 28

жас  аралығындағы  жас  ер  адамдар  арасында

818 оқиға  тіркелді,  бұл  көрсеткіш  әйелдер

арасында 226 оқиғаға тең (3.19-сурет).

2017 жылы 15-17 жас аралығындағы жасөспірім

-

дер  арасында  108  адам  өзіне-өзі  қол  жұмсаса,

266 адам  өзіне-өзі  қол  жұмсауға  талпынған. 

2012

жылдың 

осындай 

кезеңімен 

салыстырғанда  кә-мелетке  толмағандардың 

өзіне-өзі  қол  жұмсау санын 36,8  %-ға  және 

өзіне-өзі 

қол 

жұмсауға

талпынған

әрекеттерінің  43,4%-ға  төмендеуі байқалады 

(2012 жылы  155  өзіне-өзі  қол  жұмсау оқиғалары 

және  470 өзінеөзі  қол  жұмсауға талпынған 

әрекеттер тіркелген) (3.20-сурет).

Ақмола (45,4), Батыс Қазақстан (31,6) және Ақтө

-

бе (26,9) облыстарында 15-17 жас аралығындағы

жасөспірімдер арасында өзіне-өзі қол жұмсау оқиға

-

ларының ең жоғары көрсеткіштері анықталған. Ең

төмен көрсеткіштер Қызылорда (2,9), Маңғыстау

(3,7), Алматы (7,8) облыстарында тіркелген.

Өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының ең жоғары

3.17-сурет 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 2015-2017 ЖЖ. 
ЖАСТАР АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ОҚИҒАЛАРЫНЫҢ САНЫ (БІРЛІК) 

     Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

393

818

899

970

2018 ж.

6 айында

2017 ж.

2016 ж.

2015 ж. 

2015 ж.
2016 ж.
2017 ж.
2018 ж. 6 айы

3.18-сурет 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА 2015-2017 ЖЖ. 
ЖӘНЕ 2018 ЖЫЛДЫҢ 6 АЙЫ ІШІНДЕ ЖАСТАР 
АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ТАЛПЫНЫСТАРЫНЫҢ САНЫ 

Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

8

0

9

       

 26

4

2       

     

  2

41

6  

    

    

14

34

3.19-сурет 

 

2015-2017 ЖЖ. ЖӘНЕ 2018 ЖЫЛДЫҢ 6 АЙЫ 
ІШІНДЕ  14-28 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЕРЛЕР 
ЖӘНЕ ӘЙЕЛДЕР АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ 
ЖҰМСАУ ФАКТІЛЕРІ  

             Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

2015 ж.

2016 ж.

2017 ж.

2018

 ж. 6 айы

728

672

592

296

242

227

226

97

Ерлер                 Әйелдер

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

44

деңгейі Қостанай облысында (87,7), Шығыс Қа

-

зақстан облысында (67,5), Алматы қаласында (67,3), 

Павлодар облысында (66,3) тіркелген, ал ең төменгі 

көрсеткіштер Жамбыл (10,4), Қызылорда (11,8), Ал

-

маты (14,3) облыстарында анықталған.

2018 жылдың 6 айы ішінде 15-17 жас аралығын

-

дағы жасөспірімдер санатында 54 өзіне-өзі қол 

жұмсау оқиғасы және 126 өзіне-өзі қол жұмсауға 

талпынған әрекеттер тіркелген. 2017 жылы осындай 

кезеңмен салыстырғанда, өзіне-өзі қол жұмсау саны 

бірдей деңгейде қалып отыр, ал өзіне-өзі қол жұмса

-

уға талпынған әрекеттер 18,7% -ға төмендеді (2017 

жылдың 6 айында 54 өзіне-өзі қол жұмсау оқиға

-

лары және 155 өзіне-өзі қол жұмсауға талпынған 

әрекеттер тіркелген).

15-17 жас аралығындағы жасөспірімдер арасын

-

да өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларының ең жоғары 

деңгейі Қостанай (23,6), Солтүстік Қазақстан (20,2),

Ақмола (15,1) облыстарында байқалады. Ал ең

төменгі көрсеткіштер Алматы қаласы (0), Жамбыл

(2,1), Ақтөбе (3,4) облыстары мен Астана қаласында

(3,4) анықталған.

Солтүстік  Қазақстан  (50,5),  Павлодар  (41,5),

Қостанай  (33,7),  Шығыс  Қазақстан  (33,7)  облыс-

тарында  15-17  жас  аралығындағы  кәмелетке

толмағандар  арасындағы  өзіне-өзі  қол  жұмсауға

талпынған әрекеттердің  ең  жоғары  көрсеткіш-

тері тіркелген (3.6-кесте).

15-17 жас аралығындағы жастар тобында өзі

-

не-өзі  қол  жұмсау  оқиғалары  санының  динами-

касында  төмендеу  үрдісі  байқалады  (2015 

жылмен салыстырғанда  28  %-ға  төмен).  2015 

жылдың  алты айында  өзіне-өзі  қол  жұмсау 

оқиғаларың  75  бірлігі тіркелсе,  2018  жылдың 

осындай  кезеңімен  са-лыстырғанда  21  бірлікке 

азайған  (2018  жылдың  6 айы ішінде  өзін-өзі 

өлтіру  оқиғасының  54  бірлігі тіркелді) (3.22-

сурет).

Осы проблеманың маңыздылығы мен өзектілігін

ескере отырып, өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу

бағдарламаларын әзірлеу қажет.

3.20-сурет 

 

15-17 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР 
АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ОҚИҒАЛАРЫНЫҢ САНЫ, 2012-2017 ЖЖ.  
(абсолюттік бірлікте)

             Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

2012 ж.

155

212

128

136

111

98

2013 ж. 2014 ж. 2015 ж. 2016 ж. 2017 ж.

3.21-сурет 

 

15-17 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР 
АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ТАЛПЫНЫСТАРЫНЫҢ САНЫ, 2012-2017 ЖЖ.  
(абсолюттік бірлікте)

             Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

2012 ж.

470

483

419

381

299

266

2013 ж. 2014 ж. 2015 ж. 2016 ж. 2017 ж.

3.6-кесте 

15-17 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР 
АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ОҚИҒАЛАРЫНЫҢ САНЫ 2017 Ж. 
6 АЙЫ - 2018 Ж. 6 АЙЫ 

(сәйкес жастағы халықты 

100 000 шаққандағы көрсеткіші)

             Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

26,5
13,5

3,9
8,2

13,5

6,3

18,0

4,3

13,5

0,0
0,0

12,4

5,0
8,4
2,0
6,7

8,0

15,1

3,4
6,5
8,2
4,5
2,1
9,0
4,3

23,6
11,8

7,4

12,4
20,2

9,8
0,0
3,4

8,0

2017 ж. 

6 айы ішінде, 

100 000 

шаққанда 

2018 ж. 

6 айы ішінде, 

100 000 

шаққанда

Өзіне-өзі қол жұмсау 

оқиғаларының саны 

Өңірлер

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Оңтүстік Қазақстан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

Қазақстан Республикасы

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

45

Өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу бағдарлама

-

сын әзірлеуге дейін «Республикалық психиатрия,

психотерапия және наркология ғылыми-практика

-

лық орталығы» (одан әрі − РППНҒПО) халықара

-

лық  ұйымдарымен  бірлесіп  келесі  ғылыми  зерт-

теулерді жүргізді:

1) «Қазақстан Республикасында өзіне-өзі қол

жұмсау және өзіне-өзі қол жұмсауға талпынған

әрекеттер саласындағы таралу, негізгі себептер мен

қауіп факторларын зерттеу және қорғауды зерттеу».

Бұл зерттеу ҚР Денсаулық сақтау министрлігі мен

ЮНИСЕФ Балалар қорының халықаралық сарапшы

-

лары мен РППНҒО ұлттық сарапшыларының қаты

-

суымен жасалған меморандумға сәйкес жүзеге асы

-

рылды. Мерзімі: 2012-2013 жж.; Шығыс Қазақстан,

Ақмола, Батыс Қазақстан, Қостанай, Қарағанды

облыстарын қамтиды.

Зерттеу үш компоненттен тұрады:

- Өзіне-өзі қол жұмсаудың аяқталған жағдайла

-

рын талдау;

- Өзіне-өзі қол жұмсауға талпынған әрекеттерге

эпидемиологиялық тексеру жүргізу − 12-29 жастағы

жастар тобындағы өзіне-өзі қол жұмсауға тал

-

пынған әрекеттердің мониторингісі;

- Кәмелетке толмаған балалардың сұхбаттасуын

қамтитын қауіп-қатерлердің таралуы мен қауіп-қа

-

тер факторларын бағалау, тәуекелге ұшыраған

адамдарға көмек көрсету.

Зерттеу нәтижелері:

- өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлқының негізгі се

-

бептерін, қысқа және орта мерзімді қорғаныс фак

-

торларын және өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлқы

-

ның қауіпі анықталады;

- өзіне-өзі қол жұмсау оқиғаларын болдырмау

-

дың алдын-алу шаралары мен механизмдерін ерте

және тиімді түрде сынақтан өткізу анықталды;

- өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлық деңгейін

төмендету бойынша қысқа, орта және ұзақ мерзімді

шаралар мен саясат бойынша ұсынымдар әзірленді.

2) «Қазақстандағы балалар мен жасөспірімдер

арасында  өзіне-өзі  қол  жұмсауды  эпидемиоло-

гиялық  тексеру»  тақырыбында  ҚР  Президенті

жанындағы  Әйелдер  істері  және  отбасылық-

демографиялық 

саясат 

жөніндегі 

ұлттық

комиссияның (2013-2014  жж.),  балалар  кардио-

логиясы  және  әлеуметтік  даму  ұлттық  зерттеу

орталығының  халықаралық  сарапшылары  мен

отандық сарапшыларының бірлескен зерттеуі.

Бұл  зерттеулер  себеп-салдар  факторларының

биопсихоәлеуметтік  моделінің  шеңберінде  Қа

-

зақстан  Республикасындағы  жасөспірімдер  ара-

сында өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлқын анықтауға

мүмкіндік берді. Өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлқы

-

ның негізгі предикторлары және оның іске қосы

-

латын механизмдері, сонымен қатар суицидтік мі

-

нез-құлықтың алдын алу шаралары анықталды.

Өзіне-өзі қол жұмсау мінез-құлықтың қалыптасуы

биологиялық  (генетикалық  бейімділік,  психикалық

бұзылулардың болуы және т.б.), психологиялық (эмо

-

циялық,  когнитивтік,  мінез-құлықтық  реакциялар

және т.б.) және әлеуметтік факторларға (әлеуметтік

орта, кәсіп, әлеуметтік жағдай, әлеуметтік-экономи

-

калық мәртебе және т.б.) байланысты екендігін айта

кету керек. Осылайша, өзіне-өзі қол жұмсау процесі

динамикалық  сипат  алады  және  факторлардың

ешқайсысын алдын ала болжап, нақты анықталған

фактор ретінде қарастыруға болмайды.

Сонымен қатар балалар мен жасөспірімдер ара-

сында  өзіне-өзі  қол  жұмсау  әрекеттерін  болдыр-

маудың  негізгі  принциптері  мен  халықаралық

озық тәжірибелері зерделенді:

1. SEYLE бағдарламасы − Еуропадағы жастар

өмірін сақтау және нығайту бағдарламасы.

2. WE-STAY − Еуропада жастарға академиялық

келеңсіздікке, оқудан қалуға жол бермейтін жұмыс.

3. SUPREME − интернет және бұқаралық ақпарат

құралдары арқылы өз-өзіне қол жұмсаудың алдын

алу және психикалық денсаулықты дамыту бағдар

-

ламасы.

Бұл зерттеулер өз-өзіне қол жұмсау әрекеттері

мен ол туралы ойларды болдырмау үшін тиімді тәсіл

екендігін көрсетті.

РППНҒПО 

өткізген 

барлық 

зерттеулері 

негізінде  БҰҰ  Балалар  Қоры  «ЮНИСЕФ»  (ДДҰ 

халықара

-

лық  сарапшылары,  ДДҰ  Ғаламдық 

императивінің

авторлары: 

«Өзіне-өзі 

қол 

жұмсауды 

болдырмау»)

қатысуымен 

жасөспірімдер  арасында  өзіне-өзі  қол жұмсауды 

болдырмау  жөніндегі  көпқырлы  бағдар

-

лама 

жасалды.

Кейінгі кезекте Бағдарламаны дамыту мақсатын

-

да жетекші отандық сарапшылар, сонымен бірге БҰҰ

Балалар Қоры «ЮНИСЕФ» қолдауымен суицидоло

-

гия саласындағы үздік халықаралық сарапшылар

тартылды.

3.22-сурет 

 

15-17 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ЖАСӨСПІРІМДЕР 
АРАСЫНДА ӨЗІНЕ-ӨЗІ ҚОЛ ЖҰМСАУ 
ОҚИҒАЛАРЫНЫҢ САНЫ 2015 Ж. 6 АЙЫ - 
2018 Ж. 6 АЙЫ ІШІНДЕ, (абсолюттік бірлікте)

Дерек көзі: ҚР БП ҚСжАЕК 

2015 ж. 6 ай 2016 ж. 6 ай 2017 ж. 6 ай 2018 ж. 6 ай

75

60

54

54

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

46

«Қазақстан жастары – 2018» 

ұлттық баяндамасы

Жасөспірімдер  арасында  өзіне-өзі  қол  жұмса

-

уды  болдырмау  бағдарламасы  жасөспірімдердің

жалпы  психикалық  денсаулығын  жақсартуға  және

өзін-өзі  бұзатын  мінез-құлықтың  алдын  алуға

бағытталған келесі компоненттерден тұрады:

1.  Жасөспірімдердің  ақпараттану  деңгейін

арттыру:  оқушылардың  психикалық  денсаулық

туралы  хабардарлығын  арттыруға,  олардың  про

-

блемаларын шешу дағдыларын дамытуға және қа

-

жеттілік туындаған кезде психологиялық қолдауды

іздестіруге  бағытталған  семинарлар.  Жасөспірім

-

дер  арасында  ақпараттық  материалдар  жинақта

-

рын тарату қарастырылған.

2. Білім беру және денсаулық сақтау ұйымдары

-

ның  қызметкерлерін  оқыту.  2015  жылдан  бастап

барлық  өңірлерде  және  республикалық  маңызы

бар  қалаларда  бағдарламаның  оқу  компоненті

енгізілді. 2015 жылдан 2017 жылға дейін барлығы

11  695  білім  беру  (психологтар)  және  денсаулық

сақтау  мамандары  (жалпы  практика  дәрігерлері,

терапевттер, психиатрлар) оқытылды.

3.  Қауіп-қатер  тобындағы  оқушыларды  анықтау:

сауалнаманы  толтыру арқылы  психологиялық  күй

-

зеліс  және  өзін-өзі  бұзатын  мінез-құлыққа  қауіп

төнген  жағдайдағы  оқушыларды  ерте  анықтауға

арналған бағдарлама.

Жасөспірімдер  арасында  өзіне-өзі  қол  жұм-

сауды  болдырмау  бағдарламасының  барлық

білім беру және ақпараттық материалдары (буклет-

тер,  парақшалар,  плакаттар,  клиникалық  нұсқау-

лықтар,

әдістемелік  ұсыныстар  және  т.б.)

халықаралық  сарапшылар  қатысуымен  бірлесе

әзірленген,  қазақ және  орыс  тілдеріне  ауда-

рылған 

және 

жергілікті

жағдайлар 

мен

шынайылығына толығымен бейімделген.

Бағдарламаның  пилоттық  жобасы  2015  жылы

Қызылорда облысында іске қосылды. Жобаға 292

мектеп (8-10 сынып оқушылары) және 29 колледж

(бірінші курс студенттері) қатысты.

Қызылорда  облысында  жасөспірімдер  ара-

сында  хабардарлықты  арттыру  компонентімен  34

808  жасөспірім  қамтылды,  оның  ішінде  33  195

жасөспірім сауалнамаға қатысты.

Сонымен  қатар  сауалнамада  қауіп-қатер  тобы

-

на кіретін 1 128 жасөспірім анықталды, бірақ жар-

тылай  құрылымдалған  сұхбат  жүргізгеннен  кейін

осы топта тек 974 жасөспірім қалды, оның ішіндегі

30 адам ешқандай көмек түрін (заңды өкілдерінің

бас тартуына байланысты) қабылдамады.

Өзіне-өзі  қол  жұмсау  мінез-құлқы бойынша  қа

-

уіп-қатер  топтарын  анықтау  тиімділігінің  артуы  12

есеге өсті.

Халықаралық  сарапшылар  берген  деректерге

сәйкес,  Қызылорда  облысындағы  кәмелетке  тол-

мағандар  арасында  суицидтің  алдын-алу  бағдар

-

ламасының орындалу тиімділігін бағалау төменде- 

гідей болды:

Бағдарлама  іске  асырылғаннан  кейін  12  айдың

ішінде  3  748  оқушыны  зерттеу  негізінде  нәтижелілік

бағалау жүргізілді.

2015  жылды  2016  жылмен  салыстырғанда  де-

прессия,  мазасыздану  мен  күйзеліс  шкаласының

нәтижелері  бойынша  ұлдар  мен  қыздар  арасында

мазасыздық  пен  стресс  белгілерінің  айтарлықтай

төмендеуі  байқалады.  Ал  депрессия  балының

төмендеуі айтарлықтай байқалмаған.

Өзіне-өзі  қол  жұмсау  ойларының  белгілері  бір

-

шама  жақсарды,  бірақ  бұл  көрсеткіштердің  төмен

-

деуі тек қыздар арасында анықталған.

18 жасөспірім (0,5  %) алғашқы сауалнамаға дейін 

12  айдың  ішінде  өзіне-өзі  қол  жұмсауға  әрекет

жасағанын айтты; алғашқы сауалнамаға дейін 12 ай 

ішінде  өзіне-өзі  қол  жұмсаудың  4  әрекеті  жа

-

салып,  оларға  қажетті  психологиялық  көмек  көр

-

сетілген.

15  жасөспірім  (0,4  %)  алғашқы  сауалнамадан

кейін  12  ай  ішінде  өз-өзіне  қол  жұмсауға  талпы

-

нып,  олардың  ешқайсысына  медициналық  көмек

қажеттілігі туындамаған.

Жасөспірімдер  талқылау  мақсатында  әртүрлі

мәселелермен 

оқытушыларға 

жүгінген: 

эмоциялық  проблемалар  (546),  депрессия  (437), 

ауто

-

деструктивті  ойлар  немесе  мінез-құлық 

(395), қиындықтармен  немесе  проблемалармен 

күресу жолдары  (683),  алкоголь  немесе  есірткіні 

пайдалану  проблемалары  (445),  қорлау  және 

зорлық-зомбылық  (432),  оқудағы  проблемалар 

немесе қиындықтар (827).

Бағалау  нәтижелері  бойынша  жасөспірімдердің

өзіне-өзі  қол  жұмсауды  алдын  алу  бағдарламасына

қанағаттану деңгейінің жоғарлығы байқалады:

97,2  %-ы  мектептегі  жастар  үшін  психикалық

денсаулықты  сақтау  бағдарламаларының  бар  бо

-

луы жақсы идея деп санайды;

95,3  %-ына  бағдарлама  материалдарында

қамтылған  тақырыптар  (жасөспірімдерге  арналған

брошюра, плакаттар, дәрістер) қызықты болды;

97,3  %  ы  бағдарлама  материалдарындағы  ақпа

-

рат 

(жасөспірімдерге 

арналған 

брошюра, 

плакаттар,  лекциялар)  анық  және  түсінікті  тілде 

берілді деп санайды;

96  %-ы  бағдарлама  олардың  эмоцияларын  және

сезімдерін  жақсы  түсінуіне  көмектесті  деп  жауап

берген;

95,6  %-ы  аталған  бағдарлама  нәтижесінде  қиын

-

дық көрген достарға көмек көрсетуге ынталандыр

-

ғандығын айтты;

94,5 %-ы қажет болған жағдайда көмек ала алаты- 

нына сенімді екендігін айтты;

95,8 %-ы сауалнаманы пайдалана отырып пробле

-

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

47

малар туындауы мүмкін оқушыларды анықтау – 

бұл  психикалық  денсаулықты  сақтау  бағдарла

-

масының қолайлы бөлігі болып табылады деп са

-

найды;

97,7 %-ы мектеп психологы, мұғалім немесе мек

-

теп қызметкерінің қиындықтар туындауы мүмкін

оқушыға көмек көрсетуге тырысатындығы дұрыс

әрі қажетті әрекет деп санайды;

93,5 % басқа мектептердің аталған бағдарла

-

маға қатысуына кеңес берді.

Бағдарламаның тиімділігін тексеру үшін 8-10

сынып оқушылары мен колледждердің 1-ші курс

студенттері арасында психикалық денсаулық өл

-

шемдері жүргізілді. Мұнда Бағдарламаны енгіз

-

генге дейінгі және кейінгі кезеңдерде жастардың

өз-өзіне  қол  жұмсау  мінез-құлқының  өзгеру 

диапазоны көрсетілген. Бастапқы зерттеу тобына 

Бағдар

-

ламаны 

енгізгенге 

дейін 

3 

748 

жасөспірімнен  кірді, ал  Бағдарламаны  енгізген 

уақытынан  1  жыл  өткен

-

нен  кейін  сәйкес 

параметрлер  бойынша  2  657-нің арасында 

қайталанған  өлшем  алынды,  1  091  адам келесі 

себептерге  байланысты  (көшіру,  ауру,  зерт

-

теу 

жүргізу  уақытында  жоқ  болу  және  т.б.)  зерттеу

жоспарына кірмей қалды.

Психобелсенді заттарды қолдану қаупі.

Бұл өлшеулер психобелсенді заттардың қолда

-

нылуға қауіпті мінез-құлыққа ие жасөспірімдерді

анықтау үшін көпшілікпен танылған 

CRAFFT

 (Car,

Relax, Alone, Forget, Friends, Trouble) сауалнамасы

бойынша жүргізілді.

 Өз-өзіне қол жұмсаудың алдын алу бағдарла

-

масын жүзеге асырғаннан кейін, жасөспірімдердің

жалпы популяциясында психобелсенді заттарды

қолдану қаупінің 2 есеге, ал тәуекелге қабілет

-

ті жасөспірімдерде − 6,9 есеге төмендегендігі

анықталған.

Осылайша, өзіне-өзі қол жұмсаудың алдын алу

бағдарламасы қауіпті мінез-құлыққа, психобел

-

сенді заттардың қолданылуына айтарлықтай әсер

етеді.

- Депрессия, мазасыздық және күйзеліс дең-

гейінің өзгерістерін бағалау

Депрессия,  мазасыздық  және  күйзеліс 

белгілерінің 

таралу 

деңгейі 

депрессия, 

мазасыздық және  күйзеліс  шкаласы  арқылы 

өлшенді  (The Depression,  Anxiety,  Stress  Scale, 

Dass-21).

Көрсеткіштер бойынша:

Тәуекел тобындағы депрессия көрсеткіштері

45,9 % -ға төмендеді;

Тәуекел тобындағы мазасыздық 64 % -дан

астамға азайды;

Тәуекел тобындағы күйзеліс белгілері 53,1 % -ға

төмендеді.

Тəуекел тобында анықталған мұндай оңды өз

-

герістер медицина қызметкерлері (психиатрлар

жəне жалпы практика дәрігерлері), білім беру пси

-

хологтары тарапынан тəуекелге ұшыраған тұлға

-

ларға көрсетілген көмекке байланысты болды.

- Өзіне-өзі қол жұмсау әрекетін ойлаудағы өз-

герістерді бағалау

Өзіне-өзі қол жұмсау әрекетін ойлау деңгейі

Пайкелдің (Paykel Suicide Scale) өзіне-өзі қол жұм

-

сау шкаласының көмегімен зерттелді.

Жалпы популяциядағы жасөспірімдер арасын

-

да өзіне-өзі қол жұмсау әрекетін ойлау көрсеткіші

36,8 %-ға, ал тәуекел тобында 80,6 %-ға төменден

-

деген.

- Жалпы функционалдық мәртебе

Адамның күшті жақтарын және қиындықтар

-

ды жеңе білу дағдыларын бағалайтын (Strenghts

and Difficulties Questionnaire (SDQ) сауалнама жүр

-

гізілді.

Бағалау нәтижелері келесі параметрлердің өз

-

геріске ұшырағандығын көрсетті:

Тәуекел тобындағы эмоциялық проблемалар

52,1 % -ға;

Жоғары белсенділік 31,9 %-ға төмендеген;

Мінез-құлық проблемалары 52,1 %-ға;

Құрбыластар  арасындағы  проблемалар

28,2 %-ға төмендеген.

Бүгінгі күні бағдарлама еліміздің 16 өңірінде

жүзеге асырылуда. 100 мыңнан астам жасөспірім

-

дер арасында сұхбат жүргізілді және олар оңды

нәтижелерге қол жеткізді. Сауалнама жоғары

сезімталдықты және дәлдікті (жарамдылықты)

көрсетті, соның нәтижесінде өзіне-өзі қол жұмсау

мінез-құлқы бар жасөспірімдердің қауіп-қатер

тобы анықталды және оларға тиісті психологи

-

ялық және медициналық көмек көрсетілді.

3.4. ЖАСТАРДЫҢ БОС УАҚЫТЫН ӨТКІЗУІ

Бос уақыт − құндылықтарды, білім мен мі

-

нез-құлық дағдыларын белсенді түрде қалып

-

тастыратын жастардың мәдени әлеуметтенуінің

маңызды шарты. Жастардың өз қалауы бойын

-

ша ие болған бос уақыттың маңызды құрамдас

бөлігі ретінде жастардың бос уақыттағы қызметі

жасқа, білім деңгейіне, жастардың тұрғылықты

жеріне және жастардың әлеуметтік-экономика

-

лық жағдайына байланысты түрлі бағыттар мен

нысандармен сипатталады.

«Жастар»  ғылыми-зерттеу  орталығының 

әлеуметтік 

сауалнамасының 

нәтижелері 

бойынша жастар жылына 1-2 рет театрлар мен 

концерттерге,  ал  кинотеатрге  «жылына  3-6  рет» 

қана  барады. Көп  жағдайда  жастар  өз  бос 

уақытын  кафелерде, барларда,  мейрамха-

наларда  (айына  1  реттен  аптасына  1  ретке 

дейін)  өткізетін  болса,  тек  аптасы

-

на  1  рет 

жаттығу  залында  шынығады  (3.7-  кесте).

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

48

 Жастар бос уақыттың едәуір бөлігін интернет 

желісіне жұмсайды. Сауалнама нәтижелері бойын

-

ша жастардың 91 %-ы интернет желісін күнделікті 

пайдаланады: «күніне бірнеше рет» − 67,5 %, «күн

-

делікті, күніне бір рет» − 23,5 % (3.23-сурет).

Жастар  арасында  ең  танымал  әлеуметтік 

желілер мен мессенджерлер: WhatsApp (85,1 %), 

Instagram (70 %), VKontakte (69,2 %). Әдетте, жастарда 

бірнеше әлеуметтік желіде жеке парақшалары бар 

және олардың барлығы қатарынан қолданылады 

(3.8 кесте).

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

9,8

44,1
52,4
43,3
33,7
16,8
64,6
50,9
59,8
37,6
31,0
20,3

19,6
23,1
27,3
36,9
22,4
24,1
12,7
32,1
15,9
13,5
38,1
26,2

24,8
13,2

9,6

10,7
17,9
25,1

8,9
7,7

10,6
13,3
16,0
17,1

27,6
10,9

5,1
4,6

16,7
23,4

6,9
4,3
8,4

12,3

8,7

15,4

12,3

5,4
2,8
1,9
6,0
7,2
3,8
2,3
2,9

11,0

3,3

12,1

4,3
1,3
0,7
1,1
1,8
1,7
1,5
0,5
0,8
9,9
1,0
3,1

1,8
2,2
2,4
1,8
1,6
1,9
1,8
2,3
1,8
2,6
2,0
6,0

Көп болса 

жылына 

1-2 рет

Айына 

1 рет

Аптасына 

1 рет

Аптасына 

1 реттен 

артық

Жауап 

беруге 

қиналамын

Жылына 

3-6 рет

Ешқашан

Орындар

Бар/Дәмхана/Мейрамхана
Кітапхана
Көрмелер
Хайуанаттар бағы
Ойын-сауық орталықтары
Кинотеатр
Компьютерлік клуб
Мұражай
Түнгі би клубы
Спорт залдары
Театр, концерт
Шіркеу/Мешіт

3.7-кесте 

«СІЗ КЕЛЕСІ ДЕМАЛЫС ОРЫНДАРЫНА ҚАНШАЛЫҚТЫ ЖИІ БАРАСЫЗ?» 
СҰРАҒЫНА ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Жоқ

Иә

Жауап беруге 
қиналамын

3.24-сурет 

«СІЗ ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ҚАНДАЙ ДА БІР 
ӘДЕБИЕТТІ ОҚЫП ЖАТЫРСЫЗ БА?», 
СҰРАҒЫНА ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» 

ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

0

,

9

        

      

    

66

,

9

     

     

     

    

    

32

,

2

3.8-кесте 

 

ЖАСТАР АРАСЫНДА ЕҢ ТАНЫМАЛ 
ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕРДІҢ РЕЙТИНГІСІ 

Дерек көзі: «Жастар» 

ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

%

85,1
70,0
69,2
29,5
13,0
12,4

6,4
2,3

1

Жауаптар нұсқасы

WhatsApp
Instagram

Вконтакте

Facebook

Одноклассники
Мой мир
Twitter 
Әлеуметтік желілерде жеке парақшам жоқ
Басқа

3.23-сурет 

 

«КҮНДЕЛІКТІ ӨМІРДЕ СІЗ ИНТЕРНЕТТІ 
ҚАНШАЛЫҚТЫ ЖИІ ҚОЛДАНАСЫЗ?» 
СҰРАҒЫНА ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ

Дерек көзі: «Жастар» 

ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

67,5

23,5

5,1

1,7

1,6

0,6 

Күніне бірнеше рет

Күнделікті, күніне бір рет

Аптасына бірнеше рет

Айына бірнеше рет

Қолданбаймын

Жауап беруге қиналамын

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

49

Бос уақытты өткізу түрі ретіндегі кітап оқу әу

-

есқойлығы жастар арасында сирек таралған құ

-

былыс − 32,2 % (3.24-сурет) Жас адамдар бос уақы

-

тын кітап оқуға жұмсағаннан гөрі, көп жағдайда 

әлеуметтік желілерді, интернетті жиі таңдайды.

Өңірлерде демалыс инфрақұрылымының бір

-

Дерек көзі: Жергілікті атқарушы органдар

657
468
542
270

-
-

688
637
397
686

36

547
586
296

-

42

267
196
245

95

-
-

275
287
171
292

16

254
254

31

-

1

376
238
268
155

-
-

388
323
209
371

4

278
319
215

18

25 

11
21
21
16

-
-

19
20
13
10

6

11

9

19

3
6

2
2
1
1

-
-

2
5
1
4
4
2
3

-

5
2

1
1
1
1

-
-

1
2
1
1
1
1
1

-

1
0

-

10

5
2

-
-

3

-

2
8
5
1

-

31

-

8

МҮ мен 

клубтар 

Мұра-

жайлар

Театрлар

Филармо-

ниялар

Басқа

Кітапха-

налар

Мәдени 

мекемелердің 

жалпы саны 

Өңірлер

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Түркістан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

3.9-кесте 

ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША МӘДЕНИ ЖӘНЕ ДЕМАЛЫС МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ САНЫ, 2017 Ж.   

МҮ мен 

клубтар 

Мұра-

жайлар

Театрлар

Филармо-

ниялар

Басқа

Кітапха-

налар

Мәдени 

мекемелердің 

жалпы саны 

Өңірлер

Дерек көзі: Жергілікті атқарушы органдар

651
469
541
270

-
-

687
634
397
686

51

537
589
296

-

43

261
197
245

95

-
-

275
286
171
292

22

254
253

31

-

1

376
238
268
155

-
-

385
321
209
371

11

268
323
215

18
25

11
21
21
16

-
-

21
20
13
10

7

11

9

19

3
7

2
2
1
1

-
-

2
5
1
4
4
2
3

-

5
2

1
1
1
1

-
-

1
2
1
1
1
1
1

-

1
0

-

10

5
2

-
-

3

-

2
8
6
1

-

31

-

8

Ақмола облысы
Ақтөбе облысы
Алматы облысы
Атырау облысы
Шығыс Қазақстан облысы
Жамбыл облысы
Батыс Қазақстан облысы
Қарағанды облысы
Қостанай облысы
Қызылорда облысы
Маңғыстау облысы
Павлодар облысы
Солтүстік Қазақстан облысы
Түркістан облысы
Астана қаласы
Алматы қаласы

3.10-кесте 

ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША МӘДЕНИ ЖӘНЕ ДЕМАЛЫС МЕКЕМЕЛЕРІНІҢ САНЫ, 2018 ЖЫЛДЫҢ 6 АЙЫ

ТАР

АУ 3

ӨСКЕ

ЛЕ

Ң

 Ұ

РПАҚТЫҢ

 ДЕ

Н

САУ

ЛЫҒЫ

 Ж

Ә

Н

Е 

БО

С

 У

АҚЫ

ТЫ

50

келкі дамымағаны байқалады. Мәдени және бос

уақыт өткізу орындарының ең көп көлемі Батыс

Қазақстан (687), Қостанай (686) және Ақмола

(651) облыстарында орналасқан (3.9, 3.10- кесте).

Сауалнама  нәтижелеріне  сәйкес  өңірлер

тұрғысынан қарағанда жастарға арналған де

-

малыс инфрақұрылымын дамытуындағы ай

-

ырмашылықтар бар болғанымен, сауалнамаға

қатысқандардың  66,5  %-ы  бос  уақытты  ұйым-

дастыру  (мектеп  оқушылары  мен  жастар 

сарайы, өнер  мектептері,  спорт  сарайы,  БЖСМ) 

жұмысына қанағаттанады.  Олардың  25,6%-ы 

демалыс  орнының  жұмысына  толықтай 

қанағаттанған.

Сонымен  қатар,  әрбір  бесінші  респондент

(20,5 %) өз қаласындағы немесе ауылындағы де

-

малыс орталықтарының қызметіне қанағаттан

-

байды. Респонденттердің 6,6 %-ы демалыс орын

-

дарына бармайды, ал тағы 4,1 %-ы өз тұрғылықты

жерінде мұндай мекемелердің жоқтығын көрсет

-

кен. Осылайша, сауалнамаға қатысқан жастар

-

дың  теріс  жауаптар  қосындысынан  шыққан

31,2 %-ы бос уақытты дамыту деңгейіне қанағат

-

танбайтындығы анықталады (3.25-сурет).

Қалалық және ауылдық жастардың бос уақы

-

тын өткізу сапасы мен тиімділігіне қанағаттану

деңгейі айтарлықтай айырмашылықты көрсе

-

теді. Корреляциялық талдаудың нәтижесі бойын

-

ша, ауыл жастарының (55,3 %), қалалық (75,2 %)

жастарға қарағанда демалыс инфрақұрылымы

-

ның нашар дамуы салдарынан демалыс мекеме

-

лерінің сапасы мен жұмысына қанағаттанбау дең

-

гейінің жоғарлығын көруге болады (3.26-сурет).

Сонымен, социологиялық деректерді талдау

негізінде келесі қорытындыларды шығаруға бола

-

ды.  Қазақстан  жастарының көпшілігі  бос  уақыт

-

ты өткізу саласында біршама өзгерістерді бастан

кешуде,  қазіргі  уақытта  мәдени  және  техноло-

гиялық  өзгерістер  орын  алуда.  Жастар  бос

уақытының  көп  бөлігін  интернет  желісінде

өткізгендіктен, бос  уақыт  пассивті  түрімен

сипатталады.  Жастар бос  уақытты  әңгіме-

лесумен  өткізуді  қалайды, алайда тек виртуал-

ды форматты таңдауда.

Толығымен қанағаттанбаймын

Қанағаттанбаймын деуге болады

Жауап беруге қиналамын

Толығымен қанағаттанамын

Мен демалыс орындарына бармаймын

Біздің тұрғылықты жерде демалыс 

3.26-сурет 

«СІЗДІҢ ҚАЛАҢЫЗДА / АУЫЛДА ОРНАЛАСҚАН 
ДЕМАЛЫС ОРЫНДАРЫНЫҢ (ҮЙДІҢ, ОҚУШЫЛАР 
ЖӘНЕ ЖАСТАР САРАЙЛАРЫ, ӨНЕР МЕКТЕПТЕРІ, 
СПОРТ САРАЙЫ, ЖАСТАР СПОРТ МЕКТЕПТЕРІ, 
БЖСМ, СПОРТТЫҚ ОРТАЛЫҚТАР ЖӘНЕ Т.Б.) 
САПАСЫНА ЖӘНЕ ЖҰМЫСЫНА 
ҚАНАҒАТТАНАСЫЗ БА?», СҰРАҒЫНА 
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ, ТҰРҒЫЛЫҚТЫ 
ЖЕРІ БОЙЫНША

Дерек көзі: «Жастар» 

ҒЗО жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

30,1

45,1

14,4

2,6

5,6

0,2

19,7

35,6

16,5

8,5

7,9

9,5

Қала 

         Ауыл

орындары жоқ

Қанағаттанамын деуге болады

Толығымен қанағаттанамын

Қанағаттанбаймын деуге болады

Мен демалыс орындарына бармаймын

Толығымен қанағаттанбаймын

Біздің тұрғылықты жерде демалыс 

3.25-сурет 

 

«СІЗДІҢ ҚАЛАҢЫЗДА / АУЫЛДА ОРНАЛАСҚАН 
ДЕМАЛЫС ОРЫНДАРЫНЫҢ (ҮЙДІҢ, ОҚУШЫЛАР 
ЖӘНЕ ЖАСТАР САРАЙЛАРЫ, ӨНЕР МЕКТЕПТЕРІ, 
СПОРТ САРАЙЫ, ЖАСТАР СПОРТ МЕКТЕПТЕРІ, 
БЖСМ, СПОРТТЫҚ ОРТАЛЫҚТАР ЖӘНЕ Т.Б.) 
САПАСЫНА ЖӘНЕ ЖҰМЫСЫНА 
ҚАНАҒАТТАНАСЫЗ БА?», СҰРАҒЫНА 
ЖАУАПТАРДЫҢ ҮЛЕСТІРІМІ  

Дерек көзі: «Жастар» ҒЗО 

жүргізген әлеуметтік зерттеу нәтижелері 

41

25,6

15,3

6,6

5,2

4,1

2,4

орындары жоқ

Жауап беруге қиналамын