Национальный доклад «Молодежь Казахстана

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

1.28 сурет. Жас топтары және жынысы бойынша

жастардың сыртқы миграциясы, адам.

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

Ерлер

Иммигранттар Эмигранттар

14-28

428

709

19-23

1016

1091

24-28

1269

1409

Ерлер

Иммигранттар Эмигранттар

14-28

412

774

19-23

1276

1365

24-28

1418

1908

1.29.сурет.

«Тұрғылықты жеріңізден кеткіңіз келедіме?»

деген сұраққа жауап бергендер (%)

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ

НӘТИЖЕЛЕРІ («ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТТАРЫНАН)

Басқа жаққа кететін

ойым жоқ

60,7%

Қазақстанның өзге

аймағына кеткім келеді

15,5%

Өзге елге кеткім

келеді

11,2%

Тұрып жатқан облыс ішінде

басқа қалаға кеткім келеді

9,7%

Жауап беруге

қиналамын

2,9%

1.30. сурет.

«Неліктен кеткіңіз келеді?» деген сұраққа

жауап бергендер (%)

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ

НӘТИЖЕЛЕРІ («ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТТАРЫНАН)

9,3

Жауап беруге қиналамын

Өзімнің және балаларымның

келешегімді көрмеймін

29,9

Жеке мақсаттар

26,7

Жұмысты басқа

қаладан таптым

21,3

Өзге елде/қалада білім

алғым келеді

18,2

Нашар экология

17,7

Менің мекенім аудан/

қала орталығынан алыс

9,9

Өз ұлтымның болашағын

көрмеймін

9,9

Елді мекенімде ауруханалар, мектептер,

жолдар, бала-бақшалар және т.б. жетіспейді

6,2

Тарихи отаныма оралғым келеді

2,4

Елді мекенімде қылмыс деңгейі

жоғары

2,3

Өзге себептер (ұлтшылдық, жемқорлық,

өз-өзін дамыту және басқа)

0,9

Ең жоғары туу көрсеткіші де осы топта. Отбасы

және отбасы құндылықтары жастар үшін ең негізгі
құндылық болып табылады.

Ауыл жастарының саны қала жастарына қарағанда

төмен.

Неке мен ажырасудың ең жоғары көрсеткіштері

жастардың үлкен тобында байқалады.

Әлеуметтік зерттеулердің нәтижесі жастардың

көшіп-қонуға деген мақсаттарының негізін анықта-
уға мүмкіндік берді.

Жастардың көші-қон процесінің сальдосы керісін-

ше болып отыр. Бұған қарамастан жастардың басым
бөлігі елде қалуды қалайтындарын білдірді.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. «Қазақстанның әлеуметтік модернизациясы:

Жалпылама Еңбек Қоғамға жиырма қадамы»
атты Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Назарбаевтың бағдарламалық мақаласы;

2. Қанағатова А.М. «КазҰУ жаршысы», 2011;
3. 2015 жылдың 9 ақпан №285-VҚРЗ «Мемлекет-

тік жастар саясаты туралы» ҚР заңы;

4. 1994 жылғы 27 желтоқсандағы бекітілген Қа-

зақстан Республикасының Азаматтық кодексі;

1.31 сурет. Сауалнамаға қатысушылардың «Тұрғылықты жеріңізден көшетін ойыңыз бар ма?» деген

сұрақа жауап беруі (облыстар бойынша, %)

Тұрып жатқан

облыстың басқа

мекеніне көшуді

қалаймын

Қазақстан-

ның басқа

аймағына

көшуді қа-

лаймын

Өзге елге

көшуді қа-

лаймын

Кететін

ойым жоқ

Жауап

беруге қи-

наламын

Ақмола

21,8

7,7

1,3

64,1

5,1

Ақтөбе

6,9

15,7

20,6

56,9

Алматы

6,5

6,0

6,5

80,0

0,9

Атырау

38,2

19,1

8,8

30,9

2,9

Шығыс Қазақстан

6,9

15,2

14,5

53,1

10,3

Жамбыл

3,3

16,5

9,1

70,2

0,8

Батыс Қазақстан

19,4

12,5

55,6

Қарағанды

13,2

19,2

25,2

36,4

6,0

Қостанай

14,7

8,4

13,7

63,2

Қызылорда

12,4

29,2

4,5

44,9

9,0

Маңғыстау

11,0

17,8

11,0

56,2

4,1

Павлодар

10,1

11,4

10,1

62,0

6,3

Солтүстік Қазақстан

28,6

23,2

44,6

3,6

Оңтүстік Қазақстан

6,7

23,2

8,8

61,0

0,3

Астана

2,9

12,5

8,7

71,2

4,8

Алматы

6,6

8,5

8,1

74,9

1,9

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ («ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТТАРЫНАН)

1.32 сурет. Сауалнамаға қатысушылардың

«Тұрғылықты жеріңізден көшетін ойыңыз бар

ма?» деген сұрақақ жауап беруі (ұлты бойынша, %)

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ

(«ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТТАРЫНАН)

Қа-

зақтар

Орыс-

тар

Өзге ұлт

өкілдері

Тұрып жатқан облыстың

басқа мекеніне көшуді

қалаймын

10,0

9,7

7,1

Қазақстанның басқа

аймағына көшуді

қалаймын

17,3

9,2

15,2

Өзге елге көшуді

қалаймын

6,7

22,9

19,6

Кететін ойым жоқ

63,0

54,1

56,5

Жауап беруге қинала-

мын

3,0

4,0

1,6

1.33 сурет.

Сауалнамаға қатысушылардың «Өзге елге кету

мүмкіндігі болған жағдайда қалар ма едіңіз

жоқ кетер ме едіңіз?» деген сұраққа жауап

беруі (%)

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ

НӘТИЖЕЛЕРІ («ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТТАРЫНАН)

Өз елімде қалар едім

57,5

Өзге елге уақытша кетер едім,

бірақ өз елімде тұрғанды қалаймын

26,4

Өзге елге тұрғылықты мекендеуге

кетер едім

11,9

Жауап беруге қиналамын

4,2

5. https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/gordost-

predubejdeniya-suprugov-nazvanyi-odnimi-
prichin-275954/.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

2.1.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

ЖАСТАРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫНЫҢ

ЗАҢНАМАСЫ МЕН ЖАСТАР САЯСАТЫ

НЕГІЗДЕРІН ТАЛДАУ

Қазақстанда Жастар саясаты Қазақстан Респуб-

ликасының № 285-V заңы аясында 2015 жылдың 9
ақпанында қабылданған «Мемлекеттік жастар сая-
саты туралы», 2013 жылы 27 ақпанда Үкімет қабыл-

даған  2020  жылға  дейінгі  «Казақстан  2020:  бола-
шаққа  жол»  Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік
жастар  туралы  тұжырымдамасы  және  т.б.  жүзеге
асады [1].

«Мемлекеттік Жастар саясаты» туралы заңының

мақсаты жастардың рухани, мәдени, білім беру,
кәсіби және табиғи дамудың толық жағдайын жа-

саумен қатар шешім қабылдауға қатысуға, толық
әлеуметтенуге және олардың қабілетін болашақта
елдің дамуына бағыттау болып табылады.

Бұл Заңның алдыңғы «Мемлекеттік жастар

саясаты» туралы заңынан айырмашылығы 2004

жылдан бастап жастар ұйымының мәрбесін

бекітуді  Үкіметтік  емес  ұйым  28  б.,  1  тарау,  Қа-
зақстан  Республикасының  2015  жылдың  9  ақпа-
нында  қабылдаған  «Мемлекеттік  жастар  саясаты»
туралы заңына байланысты өзгертілді.

Жастар саясатын тиімді жүзеге асыру үшін

Заң мемлекетті жастардың қызығушылығына

тұрақты қатысуына, жастармен бірге атқарылатын

қоғамдық-саяси  институттардың  қызметін  реттеу
және  мазмұнын  анықтау,  жастар  саясаты  аясын-
да  ортақ  принциптерді  басқару,  басқа  заңдармен
және  заңға  қосымша  актілермен  басқарылуын
болжайды.

«Жастардың Республикалық және аймақтық

форумы» 20-бапқа сәйкес, республикалық фо-

рум  мемлекеттік  жастар  саясатын  жүзеге  асы-
ру  және  құрылу  механизмі  сипатында  анықтал-
ды.  Жастардың  республикалық  форумы — жастар
мен  мемлекеттік  ұйымдар  арасындағы  жалпы
ұлттық  өзара  қатынастың  қалыптасуын  қамтама-

сыз етуге, мемлекеттік жастар саясатын жүзеге
асыру барысында мемлекеттік ұйым мен жастар-

дың өзара әрекетіне қатысты сұрақтарға жауап
іздеумен айналысады.

Республикалық форум жастарға, жастардың ұй-

ымына мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру-
да шешім қабылдауға мүмкіндік жасайды; мемле-
кеттік жастар саясатын жүзеге асыруда пікірлесуді
қамтамасыз етеді және оның жетілуіне сипаттама-
ны ұсынуға жағдай жасайды.

Жастардың аймақтық форумы жастар мен жер-

гілікті атқарушы органдар арасындағы аймақтық

өзара әрекеттің қалыптасуы мақсатында жүзеге
асады.

Аймақтық емес форумда қабылданған шешім

мінездемелік сипатқа ие, ол жергілікті атқарушы

органға және жастардың Республикалық фору-

мында қаралуға жіберіледі. Республикалық форум-
ның шешімі 4-қорытынды ережеде 12.т, Қазақстан
Республикасының Білім және Ғылым министрі
№ 233 [2] 2015 жылдың 23 сәуірінде қабылданған

«Жастардың Республикалық форумын тәртіпке кел-

тіру», сонымен қатар сипаттамалық мәнге ие, бірақ

шешім қай уәкілетті органға бағытталғаны жөнінде
Ережеде сипаттамалық ақпарат жоқ.

«Мемлекеттік

жастар

саясаты

саласын-

дағы консультативтік-кеңесші органдар» 21 ба-
пқа сәйкес, Қазақстан Республикасы Президен-

ті жанындағы жастар саясаты туралы Кеңесі

консультативті-кеңесші  орган  болып  табылады,
қызметтің  тәртібін  және  ұйымдастырылуын  Қа-
зақстан  Республикасының  Президенті  анықтайды
және  әртүрлі  деңгейдегі  әкімдіктер  қызмет
атқарады.

Консультативті-кеңесші органдар 14-29 жас

аралығындағы  жастардың  құқықтары  мен  еркін-
діктерін  қорғауға  қатысты  мемлекеттік  жастар
саясатының  жүзеге  асырылуын  талдауға  және

жастарға олардың құқықтары мен қызығушы-

лықтарына қатысты мәселелерді шешуге мүм-

кіндік  беруге  бағытталған.  Жергілікті  деңгейде
жастар  мәселесіне  әкімдіктің  барлық  деңгейінде
Кеңес  құрылған  еді.  Кеңестің  жұмысшы  органы
Шығыс Қазақстан облысы және Қызылорда облы-

сының Ішкі саясат басқармасының аймақтық

жастар саясатының мәселелерін басқару қызметі-
мен анықталды [3].

Консультативті-кеңесші органдардың негіз-

гі  қызмет  саласы  жастар  ұйымдарының  және
жастар  бірлестіктерінің  ақпараттық-насихаттау
және  түсіндірме  жұмыстарына  негізделген  бо-

латын. Мәселен: «Қоғамдық жастар палатасы»

(Алматы қаласы тәжірибесі), жас кәсіпкерлер-
дің дамуы мен қолдау жасау, студенттік құрылыс

отрядтарының дамуы және «Жасыл Ел» қолдау
бағдарламасы, «Дипломмен ауылға», «Жұмыспен

қамту  2020»,  ауылдық  жастар  ұйымдарына
жастар  саясаты  саласында  әлеуметтік  қызметті
жүзеге асыру мақсатында қызмет сапасын көтеру
және  дамытуға  байланысты  семинар  жұмыстары
жүргізіледі [4].

Жастар ұйымы мемлекеттік саясат төңірегінде

институттық қызметті дайындайды.

23-бапқа сәйкес «Жастар ресурстық орта-

лықтары» саяси-құқықтық және экономика-
лық салада тең құқықты субъект ретінде қыз-

мет атқаруға мүмкіндік жасайтын және заңды

тұрғыда мәртебе беретін Әділет министрлігінен

мемлекеттік тіркеуден өтетін, өзінің есептік

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

шоты бар заңды тұлға болып табылады. [5].
Жастар ресурстық орталықтары жергілікті билік

органдарымен қызмет көрсету және жастар мен

жастар ұйымдарына ресурс берумен қамамасыз

етіледі.

Жастар ресурстық орталықтары жастардың

бастамаларын

ақпараттық-әдістемелік,

кеңес

беру,  сүйемелдеу  мен  қолдауды,  жастар  ара-
сындағы  ахуалдың  мониторингін  және  оны  тал-
дауды  жүзеге  асырады.  Ресурстық  орталықтар

жергілікті билік органдарына тәуелді. Ресурс-

тық орталықтардың негізгі қызметі жастар мен

жастар  ұйымдарының  дамуына  және  оларға  қыз-
мет  көрсету  болып  табылады.  Бұл  жерде  жастар
қызметке  тұруға  байланысты,  білім  алуға,  кәсіби
дайындыққа,  бос  уақытын  өткізуге  және  туризм
мен  спортқа  қатысты  ақпарат  алады.  Сонымен
қатар,  орталықтарда  жастардың  бос  уақытын
ұйымдастыру және психологиялық білім беру қыз-
меттері де жүзеге асады.

Жастар ресурстық орталықтарының қызметі

негізінде мәртебе, құқықты және қызметтер негіз-
дерін анықтайтын Қазақстан Республикасының
Азаматтық кодексіне заңгерлердің сараптамалары
нәтижесінде алынған ақпараттарға байланысты
қосымшалар енгізу қажет болуы мүмкін.

24 бапқа сәйкес «Жастар» ғылыми-зерттеу ор-

талығы» ғылыми зерттеулер жүргізеді және мем-
лекеттік жастар саясатын іске асыруды әдістемелік

қамтамасыз етуді жүзеге асырады.

«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығының қыз-

метін  қаржыландыру  бюджет  қаражаты  есебінен
жүзеге  асырылады.  Қазақстан  жастарының  өзекті
мәселелерін  зерттеу  мақсатында  құрылған  тәуел-

сіз орталық құру жастардың мәселесін жан-жақты

және  тереңінен  қарауға  мүмкіндік  береді  және
жас  ерекшеліктеріне  қарай  қызығушылықтары  14
жастағы  жастардың  қызығушылығы  мен  20  және
28  жастағы  жастардың  қызығушылығы  арасын-
дағы айырмашылықты ескеріп, сонымен қоса ауыл
және қала жастары, студент және жұмыс жасайтын
жастар  деп  бөлу  арқылы  олардың  қызығушылық

бірегейлігін анықтайды.

Осылайша, номативтік-құқықтық база негізін-

де  жастар  саясатына  жастардың  қатысу  меха-
низмі  төмен,  мемлекеттік  билікке  жастардың
жастар  ұйымдарында  өз  қызығушылықтарын

лоббилендіру мен өздерін таныстыру саясаты

ұйымдаспаған. Біздің ойымызша, жастардың жеке

мәселесін өздері шешу үшін оларға түрткі болып
және жағдай жасау қажет. Сонымен қатар, жастар

саясатын жүзеге асыруда мекемеаралық өзара
байланыстың төмендігі анық көрінеді.

2.2.

ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕ ЖӘНЕ

ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДІҢ ЗАҢНАМАСЫ

Жастар саясаты саласында Экономикалық бір-

лестік және даму ұйымдары елдеріндегі тәжіри-
бені басшылыққа алынады. Бұл бірлестікке мем-
лекет тарапынан саяси және экономикалық ең ірі

дамыған 35 ел кіреді, оның ішінде басым көпшілігі
ЕуроОдақ мүшелері (2.1 сурет).

Экономикалық бірлестік және даму ұйымдары

стандарттарына сай адами капиталдың бәсеке-

ге қабілеттілігі жыл сайынғы білімге жұмсалатын
шығынның (мемлкеттік шығынның) Жалпы ішкі

өнімнен 5-6% құрау қажет.

Дамыған елдерде жастар саясатының негізгі екі

түрлі стратегиясы жүзеге асады. Біріншісі, жастар-

дың арнайы тобына, «қолайсыз», яғни көмекті қа-
жет ететін әлеуметтік қорғанышы әлдеқайда төмен

топқа шығын жұмсау тәртібін қолданады.

Екіншісі,

мемлекеттің

жауапкершілігін-

дегі барлық жастарды біріктіру және барлық
жастарға қолжетімді әлеуметтік бағдарламаны

өңдеуді жүзеге асырады. Қалай болғанда да, стра-
тегиялық мақсатты мемлекет ретінде жүзеге асыру

(соның ішінде қаржылық) және азаматтық қоғам-
ның түрлі құрылымдарын қатыстыруды қабыл-
дайды.

Тәжірибенің сәтті жақтары да бар. Жапон-

дық жастар саясатын жүзеге асыру мемлекеттік

органдар мен қоғамдық институттар арасын-

дағы өзара тиімді әрекет жасайды, сонымен қа-

тар, жауапкершіліктерін де қатаң бөліп береді.

Бұл елде жастардың санасына әсер ететін бұқа-
ралық ақпарат құралдары мен интернет-ресур-

старға қатал түрде көңіл аударылады. Жастардың

қауіпті және қолайсыз келетін интернет-сайт-

тарға мүмкіндікті шектейтін саясатты жүзеге асы-

рады.  Азия  елдерінде  жастардың  білім  алуына
және  жұмысқа  тұруына  көбірек  көңіл  бөлінеді.
Қытай  Халық  Республикасының  Мемлекеттік
жастар  саясаты  (одан  әрі  –  ҚХР),  мысал  ретінде,
Қытайдың  Коммунистік  партиясының  шешіміне

сәйкес жастардың барлық өмір сүру салаларына
араласады.

Германияда, 90-нан астам жастарды қадаға-

лайтын аймақтық жастар одағы бар. Ол жастардың
төрттен бірін құрайды.

АҚШ-та жеке-мемлекеттік серіктес механиз-

мі енгізілген. Оған жастар бағдарламасын жүзе-
ге асыруға жеке қайырымдылық ұйымдары мен
коммерциялық секторлар қатысады. Американдық
білім беру мекемелерінде өзіндік басқару органы
дамыған. Ол жастарға қажетті әлеуметтік, мәдени,
коммуникативті және басқару дағдыларын үйрену-
ге мүмкіндік береді.

Көптеген елдерде мемлекеттің қарауындағы ар-

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

най жастар орталығы және қызметі өте қарқынды
жүзеге асып отыр.

Мысалы,

Түркияның

ірі

қалаларында

жастардың ақпараттық және мәдени орталықта-
ры жұмыс жасайды, Германияда — жастардың

ақпараттық  кеңес  беру  бюросы  қызмет  істей-
ді.  Аталған  орталықтар  желі  арқылы  негіз-
гі  стандартты  қызмет  пакеті,  ақпаратпен  алмасу

жүйесі және оны жаңалау қызметімен айналысады.
Испанияда, Португалияда және скандинавиялық

елдерде жастардың мемлекеттік-қоғамдық әле-

уметтік қызмет көрсету жүйесі енгізілген.

Еуропалық жастар саясаты тұжырымдама-

сын жүзеге асырудың әдісі мен формаларының

ұқсастығына қарамастан, дамудың ең негізгі екі үл-

кен стратегиясын бөліп көрсетуге болады. Біріншісі,
жастар саясаты мемлекеттің жетекші рөлдері сала-

сына негізделген (Франция, Германия).

Екіншісі — жастар саясаты азаматтық қоғам

құрылымы саласында және басымдық мемлекетке
беріледі (Ұлыбритания, Швеция).

Осылайша, жастар саясатының негізгі мемле-

кеттік заманауи міндетіне жастардың түрлі
әлеуметтік мәртебесін теңестіру кіреді.

Әлемдік жастар саясатының талдауы бойын-

ша, жастар саясатын тиімді жүзеге асыруға қолы
жеткен Германия және Жапония елдері болып

отыр. Еуропадағы жастарды жұмыспен қамту
бойынша Германиядағы жастар саясаты ең үздік

деп танылған. Қазіргі таңда жастар арасындағы
жұмыссыздықтың деңгейі төмен (7,7%), Еуро Одақ

елдерімен салыстырмалы түрде (22,2 пайыз) көр-
сеткішті көрсетіп отыр. Ең жоғары көрсеткіш —

Испания (53,2 пайыз) және Греция (52,4 пайыз) [6].

Германияның жастар саясаты біріншіден мем-

лекеттің ерекше рөліне негізделсе, екіншіден,

қоғамдық ұйымдарға қызметті беру мекемесіне

сүйенеді. Германиядағы жастар саясатының

құқықтық негізі болып Конституция, Азаматтық Қо-
декс, Қылмыстық Кодекс, «Жастар мен балаларға
әлеуметтік көмек» туралы Федералды заң, соны-
мен қатар тек жастар мен балаларға қатысты мәсе-

лелерді шешетін заңдар болып табылады [7].

«Жастар мен балаларға әлеуметтік көмек көр-

сету» Федералды заңының мақсаты – жас адамға

қоғаммен бірігу процесіне қатысуға көмектеседі.
Жастарға көмектің мынадай түрлері: жеке және әле-
уметтік дамуға көмек, балаларды тәрбиелеуге ата-а-
наларға кеңес беру көмегі, жастардың қауіпсіздігін
қамтамасыз ету, жастарға, балаларға және ата-ана-

ларға жайлы өмір сүруіне жағдай жасау болып та-
былады [8]. Германиядағы жастар туралы заң әле-

уметтік мәнге ие және жастардың қоғамға бірігуіне
негізделген.

Германияның жастар саясатының

айырмашылығына:

— жастарды қоғамдық процестерге ғана емес,

сонымен қатар кәсіпкерлік қызметке де тарту;

— Жастар саясаты үш түрлі деңгейде жүзеге аса-

ды: федерацияның ұлттық деңгейі, федералдық
жердің аймақтық деңгейі және муниципалды мен-
шік деңгейі немесе ауылдық округтер. Федералды
деңгейде жастар мен балалардың жағдайы туралы

есеп пен заңды қабылдайды. Жергілікті (аймақтық

деңгей) жастарға кеңес беру және біліктілігін жоға-
рылатуды ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Қа-

лалар мен аймақтар (жергілікті деңгей) жастарға

көмек жасайды, жоспарлайды және жауап береді
(2.2 сурет).

Жастармен жұмыс келесідей бағытта
жүзеге асады:

— бірінші формасы — бұл мобильді жұмыс,ол

өзіне жастармен далалық жұмысты, жеке көмекті,
топтық және қоғамдық жұмысты жүктейді:

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

2.2 сурет

Германиядағы жастар мәселесімен айналысатын жергілікті деңгейдің құрылымдық мекемесі [10]

ЖАСТАР ІСІ ЖӨНІНДЕГІ МЕКЕМЕ

Жастар мен отбасындағы мәселелік

жағдай бойынша кеңес беру

Жастарға көмекті жетілдіру бойынша

ұсыныстар береді

Жастарға көмекті жоспарлайды

Жастардың ерікті көмегін қолдайды

Қазіргі басқару

төрағалық орган

мен жастарға көмек

комиссиясының

жарғысы және

шешімі аясында

жүзеге асады

— екінші формасы — бұл референтті топтар.

Олар негізінен жастардың қажеттілігін қанағат-
тандыру мақсатында қызмет етеді және жергілікті
заңдық актілерге өзгерістер енгізеді;

— үшінші формасы — «елшілер» олар муници-

палитетті аймақтан келген өкілі тағайындалуы мүм-
кін [9].

Жастарға көмек көрсететін мемлекеттік ор-

гандар және ерікті ұйымдар жастарға жергілікті
деңгейде ғана көмек жасайды, сол себепті ба-

сымдылық жастар мен балаларға көмек көрсететін

мемлекеттік емес құрылымдарға беріледі. Бала-

лар мен жастарға жұмсалатын мемлекеттік көмек

көзінің 84 % -ын муниципалитет төлейді (қалалар,

қауымдастықтар және аудандар) [11].

Сонымен, Германиядағы әлеуметтік-мемлкеттік

серіктестікке негізделген жастар саясаты мәселені

шешуге федералды органдардың белсенді қаты-

суы мен қоғамдық ұйымдарға негізделіп қызмет
етіп жатқаны жастардың мәселелерін шешудің
тиімділігі белгілі болды. Неміс үкіметі бір жағынан,

жастар ұйымдарын жастардың саясатқа араласуы-
ның құралы ретінде пайдаланса, екінші жағынан,
жастардың әлеуметтік мәселелерін шешуге және
қоғамның саяси және қоғамдық өміріне араласуын
пайдаланып отыр.

Жапония
Жапониядағы жастар саясаты жастар арасын-

дағы қылмыстың ең төмен деңгейін (9,9%) көр-

сетуімен ең тиімді саясатты ұстанып отыр деп
есептелінеді. Сонымен қатар, Жапонияда ең ауыр

қылмыс түрлері (кісі өлтіру, ұрлық, зорлау, ша-
буыл жасау) Экономикалық бірлестік және даму

ұйымдары елдерінің арасында салыстырмалы түр-

де ең төменгі көрсеткішке ие [12].

Жапония ерекше Азия елі болып табылады.

Мұнда,  біріншіден,  жастарды  тәрбиелеуге  көпте-
ген  ғасырдан  жалғасқан  ұлттық  дәстүр:  үлкен-
ге, отбасына құрмет, белгілі бір әлеуметтік ортаға

бауыр басып қалу, ұжым үшін тәуекелге бару
секілді, екіншіден, жастар саясатының құқықтық

жүйесінің пайда болуына ағылшын-америкалық
үлгі негіз болды.

Жапонияның жастар саясатының негізгі заңна-

масына Конституция, «Жастар мен балалар-
дың дамуына және қолдауға көмек» туралы акт

Жастарға көмек комиссиясы барлық салаларда

жастарға қолдау көрсетеді, соның ішінде:

Басқару

Германиядағы жастар саясатының

негізгі сипаттамасы:

арнайы орган - Отбасы, қарттар, әйелдер және

жастар ісі бойынша федералды министрліктің

болуы

90 астам жалпыұлттық жастар одағының

қызметіне жастар қатысуының жоғары пайызы

(шамамен 70%)

жастардың жас ерекшеліктерін ескеру

Германияда жастарды 14-тен 18-ге дейін жастар

және 18-ден 27-ге дейін жас ересек деп бөледі

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

Әлі түрткі деңгейінде әлеуметтік

девиация мен қылмыстық бастамаларға

шектеу қоятын дәстүрлі құндылықтар

мен заманауилықтың үйлесімі.

Қоғамды қылмыстан тазарту - жапон

ұлтын біріктіретін заманауи идея.

Қылмыспен күресудің дәстүрлі

механизмдерін ендіру.

Заңды қаталдандыру, қоғамдағы

қылмысқа ұйымдасқан жалпыұлттық

қарсылық.

Қоғамдағы жастар қылмысына

жапондықтардың қоғамдық пікірін

өзгерту.

2.3. сурет. Жапониядағы жастар арасындағы қылмысқа кедергі болатын жолдар [16].

Жапон қоғамының ұлттық дәстүрлігі

Мемлекеттің құқықтық жүйесі

(2010  жыл),  Жастар  дамуының  ұлттық  саясаты
(2008  жыл),  «Жастар  туралы  ақ  кітап»  (2013  жыл)
және т.б. «Жастар мен балалардың дамуына және
қолдауға көмек» туралы актіде негізгі көңіл жастар-
дың  қоғамға  бірігуі  мен  әлеуметтенуіне  бөлінеді.
Сонымен қатар, салауатты өмір салты идеяларына,

туу мәселелеріне, кәмелет жасқа толмағандар ара-
сындағы қылмыстың алдын-алу және жастардың
әлеуметтік тәуелсіздігін қолдауға негізделген [13].

Жапон үлгісінің негізгі сипаттамасы: Жастар сая-

сатын Білім, мәдениет, спорт, ғылым және техноло-

гия министрлігі мемлекеттік құрылым үйлестіреді.
Сонымен қатар, жастарды дамытудың министрлік-

тер кабинеті базасындағы Комитет жүзеге асырады.
Ортақ ұлттық деңгейде жастар кеңесінің ұйымы, ал

ұлттық, аймақтық және жергілікті деңгейде жастар-

ды дамытуда Ұлттық ассамблеясы қызмет атқарады.
Жастар ұйымының қызметі қатал тәртіпке негіздел-
ген және сектор бойынша сегменттелген, яғни бөл-
шектерге бөлінген. Мысалы, Жапонияның Жастар
экологиялық лигасы жалпы ұлттық жастар тобының

табиғатты қорғау қызметін атқаратын АСЕАН жастар

желісінің ішіндегі ең ірісі болып табылады [14].

Жапонияның жастар саясатының заңнамалық

және концептуалды негізін айта кеткен жөн. Оны

орталық  үкімет  өңдесе  де,  мемлекеттің  өзі  билік-
тік  уәкілдікті  жастар  басқармасын  жергілікті  және
аймақтық  деп  бөле  отырып,  жастарға  азаматтық

қоғам  институттары  арқылы  саясатқа  максимал-
ды  түрде  қатысуына  мүмкіндік  береді.  Шынында,
жастар  саясатын  жүзеге  асыруда  мемлекеттік
басқару  мен  азаматтық  қоғам  институттары  ара-

сындағы қызметтік міндеттер мен жауапкершілік

деңгейі өте анық шектеледі.

Жапонияның жастар саясатының маңызды

бағыты болып жасөспірімдерді девианттық мінез-
құлықтан аулақ ұстау үшін мектептегі білімге ерек-
ше көңіл бөле отырып, мектеп, ата-ана және аудан
тұрғындары арасындағы өзара қатынасты жақсар-
ту мақсатында мектепке жетекші рөлді береді [15]
(2.3 сурет).

Жапония өз алдына құқықтық жүйенің ара-

лас үлгісін ұстанады, яғни, Жапон қоғамында
ағылшын-америкалық ортақ құқық пен нормаға

негізделген қарапайым құқықты ұстанады. Батыс

өркениетінің жетістіктеріне сүйенеді. Жапония

дәстүрлі құндылықтар жүйесінен бас тартқан емес
(әлеуметтік-топтық  бағдар,  ұжымдық,  компани-
ядағы «отбасылық» басқару әдісі), яғни жастардың
кең таралған мәселелерін шешу үшін мемлекет пен
қоғамның  қарауына  береді  [17].  Кәмелет  жасқа

толмағандардың девианттық әркетіне шара қолда-

ну үшін алдын-ала ескерту және реабилитациялық
мәнге ие жұмыстарды негізге алады.

Германия мен Жапонияның негізгі айырмашы-

лықтары мынада: Жапонияның жастар саясаты

заңнамасы жастардың мемлекетке және қоршаған
қауымдастыққа бейімделуінде. Сонымен қатар,
қоғам өзінің дәстүрлері мен өмірлік ұстанымдарын

сақтап қалуға тырысса, жастары, жаhандану мен
технологиялық жаңалықтардың қирату салдары-

ның алдын алады [18]. Германияның жастар сая-

саты ол кезде жастардың жастар саясатын құруға
тікелей қатысына негізделген принциптерді ұста-

нады. Бұл бағыт «Жас ұрпақтың өміріндегі муни-
ципалды және аймақтық құрылымдарда қатысу

туралы Еуропалық хартиямен» өнделіп ұсынылған,
онда жастардың қоғамның және аймақтың өмір-
леріне араласу үшін әртүрлі ұсыныс түрлері мен

институттары ескерілген [19].

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

2.4 сурет

2015 жыл мен 2016 жылдың алғашқы жарты

жылдығындағы құқық бұзушылықтың

түрлеріне қарай қылмыстың динамикасы

9087

2015 ж.

2016 ж.

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАС

ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТИСТИКА ЖӘНЕ АРНАЙЫ

ЕСЕП КОМИТЕТІ

369

1408

1873

2173

341

11115

1612

Ұрлық 22,32%

Алаяқтық 14,49%

Тонау 16,02%

Қарақшылық 8,2%

2.3.

ЖАСТАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘДЕНИЕТІ

МЕН ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАНЫМЫНЫҢ ПАЙДА
БОЛУЫНЫҢ МАҢЫЗДЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Қазақстандағы жастардың құқықтық танымы мен

құқықтық мәдениетінің пайда болу мәселесі көптеген се-
бептерге байланысты: жастар арасындағы заң бұзушы-
лық деңгейі, тұрғындардың және лауазымды тұлғаның
құқықтық жауапкершілігінің болмауы, жастардың аза-
маттық құқығының қорғалмауы, құқық қолдану тәжіри-
бесіне деген сенімсіздік, құқықтық сауатсыздық және т.б.

Бүгінде Қазақстан қоғамы үшін жастар арасын-

дағы қылмыстық құқық бұзушылық маңызды болып
табылады. Жастар арасындағы қылмыстық құқық
бұзушылықтың көптеген аймақтарда көбеюі орын
алуда отыр. Жыл сайын олардың қатарын 46-54 мың
қылмыс толықтырып отыр. [20].

Қазақстан Республикасының Ішкі істер мини-

стрлігінің статистикалық мәліметтерінің талдауы-
на сүйенсек, елде 2016 жылы 6 ай ішінде қылмы-
стықжағдай 2015 жылмен салыстырғанда 10,8%-ға
көбейіп отырғанын көрсетеді (20 296-дан 22 489-ға
дейін). Қылмыстың ауырлық деңгейіне қарай: онша
ауыр емес қылмыс -0,855%, ауырлығы орташа қыл-
мыс- 13,73 %, ауыр қылмыс- 15,36% , және аса ауыр
қылмыс -3,38 % - деп бөлінеді (2.1 кесте).

Сонымен қатар, қылмыстың барлық түрінің

жағымды өсу динамикасы байқалады.

Жастар арасындағы шұғыл-профилактикалық ша-

раларының алдын алу мақсатында Ішкі істер министр-
лігінің басқа министрліктермен және мекемелермен
өзара әрекеттесіп жасаған қызметтері барысында зор-
лау секілді қылмыс түрін 19,7%-ға дейін, бұзақылықты
18,2 %-ға, кісі өлтіруді- 6,01%-ға және ауыр қылмысты
3,38 %-ға төмендетті.

Статистиканың мәлімдеуінше 2015 жылы 104

мыңнан астам адам 87 мың қылмыс жасаған, немесе
86% жұмыссыз болып табылады. Сонымен қоса, 42
мың, немесе әрбір екінші адам жастар категориясы-
на жатады. Құқық қорғау органдарының қызметкер-
лерінің айтуынша, жастар арасындағы қылмыс жасау-
дың себебі жұмыссыздықтан болып отыр.

Кәмелет жасқа толмағандар арасындағы құқық

бұзушылық деңгейінің көбеюі бір аймақта деңгейі
жоғары болмаса, кейбір аймақта төмен болып келеді.
2016 жылдың 1 жартыжылдығындағы қылмыстың
көп көбеюі - 1549 адам, салыстырмалы түрде (2015
жылдың 6 ай ішіндегі 1363 адам) 13,6 %-ға артқан.
Алматы облысында (87,7%-ға), Астана қаласын-
да (81,8%-ға), Атырау қаласында (81,3%-ға) және

2.1. кесте.

2015-2016 жылдың 9 ай ішінде тіркелген қылмыстың ауырлық деңгейіне қарай жастардың

жасаған құқық бұзушылық саны мен динамикасы.

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАС ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТИСТИКА ЖӘНЕ АРНАЙЫ ЕСЕП КОМИТЕТІ

Қылмыс түрлері

2015 жылы 9 ай ішінде

2016 жылы 9 ай ішінде

Динамика,%

Барлық қылмыс саны

37478

39611

5,4

Онша ауыр емес

6260

6795

8,6

Ауырлығы орташа

19737

21942

11,2

Ауыр

4865

5482

12,7

Аса ауыр

420

440

4,8

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

2.5 сурет

Аймақтардағы тіркелген кәмелет жасқа толмағандардың қылмыстық құқық бұзушылығы

туралы ақпарат

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАС ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТИСТИКА ЖӘНЕ АРНАЙЫ ЕСЕП КОМИТЕТІ

Оңтүстік Қазақстан облысы

Солтүстік Қазақстан облысы

Батыс Қазақстан облысы

Жамбыл облысы

Атырау облысы

Алматы облысы

Ақтөбе облысы

Ақмола облысы

Алматы қаласы

Астана қаласы

Шығыс Қазақстан облысы

Павлодар облысы

Маңғыстау облысы

Қостанай облысы

Қызылорда облысы

Қарағанды облысы

100

150

200

250

213

158

104

100

163

176

196

129

113

123

151

2016

2015

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

2.6. сурет.

2010-2015 жылдардағы қылмыс

деңгейінің динамикасы, %-бен

Қылмыстық істерді талдау барысында

соңғы 5 жылдың аралығында жастар

қатысуымен жасалынғандарының саны 10%

ұлғайғандығын көрсетті

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАС

ПРОКУРАТУРАСЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ СТАТИСТИКА ЖӘНЕ АРНАЙЫ

ЕСЕП КОМИТЕТІ

Павлодар облысында (63,3%-ға) көбейгендігі анықта-
лып отыр. Кәмелет жасқа толмаған Ішкі істер депар-
таментінің есептік тізімінде тұрғандар (2015 жылы
9572- ге және 2016 жылы 9866-ға) 3,1%-ға өскені
анықталып отыр. Қараусыз қалған және панасыз
қалғандар саны (2015 жылы 2020 және 2016 жылы
2327) 5,8%-ға артып отыр (2.5 сурет).

Әлеуметтік зерттеу нәтижелері көрсетіп отырған-

дай, қылмыстың көптеген саны кіріс деңгейі төмен
жастар арасында болып отыр. Жұмыс жасап жүр-
ген жастарда құқықтық мәдениет деңгейі жоғары, ал
төменгі құқықтық мәдениет жұмыссыз жастарға тән.

Жастар арасында жасалған қылмыстық талдау соңғы

5 жылда олардың (2010 ж — 46918, 2011 ж. — 46057,
2012 ж — 54522, 2013 ж — 54042, 2014 ж — 53961,
2015 ж — 50766) 10%-данартық өскенін көрсетті
(2.6 сурет).

Қорытынды ретінде қазіргі уақытта жастардың

құқықтық мәдениеті мен құқықтық түсінігінің қалыпта-
су деңгейінің баяулығы байқалады. Қазақстан жаста-
рының құқықтық мәдениеті мен құқықтық түсінігін қа-
лыптастыруға әлеуметтік-экономикалық мүмкіндіктер
мен бастапқы жағдай жасау үлкен рөл атқарады.

***

Жастар саясатының саласын реттеу туралы заңна-

масы мемлекетіміздің тәуелсіздік алған жылдары
тұжырымдамамен қайта қаралып, дамып және қо-
сымша толыққан еді.

Қазақстан Республикасының 2015 жылғы мем-

лекеттік жастар саясатының даму қорытындысында,
жағымды тенденцияны көруге болады. Басым көп-
шілігінде, 2015 жылы қабылданған заңның алдыңғы
2004 жылғы «Мемлекеттік жастар саясаты туралы»
заңнан айырмашылығы Үкіметтік емес ұйым болып
табылатын жастар ұйымының мәртебесін бекіту бо-
лып табылады. (28 бап,1), Қазақстан Республикасының
Заңына сәйкес 2015 жылдың 9 ақпанындағы «Мемле-
кеттік жастар саясаты туралы», жастар ресурстар ор-
талығы заңды тұлға болып, ақпараттық-әдіснамалық,
кеңес беру қызметін атқарып және жастардың баста-
масына қолдау көрсету, сонымен қатар мониторинг
және жастар ортасындағы жағдайларға талдау жасау,
жастар үшін әлеуметтік қызмет көрсету бағытында
негізделіп жазылған.

«Мемлекеттік жастар саясаты» туралы заңға

Республикалық және аймақтық форум секілді жаңа
түсініктер енгізілген.

Шетелдердің тәжірибесі көрсетіп отырғандай жа-

стар саясатындағы негізгі бағытты Экономикалық бір-
лестік және даму ұйымы (ЭБДҰ) елдерінің тәжірибесі
алады. Еуропадағы жастарды жұмыспен қамту мәсе-
лесі бойынша Германияның жастар саясаты ең үздік
ел деп танылған. Германияның жастар саясаты әлеу-
меттік-мемлекеттік серіктестікке негізделген, және
қоғамдық ұйымдармен тапсырманы шешуде жергілік-
ті және аймақтық органдардың белсенді қатысуын іске
қосып, жастар алдында тұрған мәселелерді бір жақты
шешіп отыр. Неміс үкіметі бір жағынан жастар ұйымын
жастарды саясатқа қатыстырудың негізгі құруда ретін-
де пайдаланып отыр. Ал екінші жағынан жастардың
әлеуметтік мәселесін шешу және жастарды қоғамның
саяси және қоғамдық өміріне араластыруды көздеген.

Жапонияның жастар саясаты жапон қоғамының

дәстүрін белсенді қолданып отыр, ал жастардың де-
виантты әрекетінде құқықтық жүйе кәмелет жасқа
толмағандарға алдын ала ескерту және реабилита-
циондық мәнге ие шараларға жүгінеді.

Дамыған елдердегі жастар саясатының тәжірибесі

мемлекеттің түрлі үйлесімділік деңгейі мен азаматтық
қоғам институттарын дәстүрдің дамуына жағымды
көзқараспен еңгізуді, жастардың белсенді қатысуымен
жастар бірлестігін саясатқа негіздеп отыр.

Қазақстанның Германия, Жапония және басқа да

дамыған елдерден айырмашылығы, ТМД елдері секіл-
ді азаматтық қоғам қалыптасу процесі жүріп жатыр.
Қазақстан үшін шет елдік жастар саясатының тәжіри-
бесі азаматтық қоғамның онша дамымаған институт-
тарына байланысты кейбір шектеулерге ие болған-
дықтан қызығушылық тудырып отыр.

«Жастар ғылыми-зерттеу орталығының» әлеумет-

тік зерттеу нәтижелері құқықтық мәдениет пен азамат-
тық құқықты бұзу тәжірибесі арасындағы корреляция-
лық тәуелділіктің бар екендігін анықтаған.

46918

46057

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

2 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕСІН РЕТ

ТЕУ ЗАҢНАМА

СЫ

Жастар арасында адам құқығының бұзылуы тура-

лы қауіп таралуы пайда болды. Бұл аталған жағым-
сыз жағдай екі түрлі әсер етуі мүмкін: біріншіден, бұл
құқықтық шынайылық туралы ой жастардың құқық
бұзғанда өзін-өзі ақтайтын құралы, яғни ол құқықтық
мәдениет пен құқықтық түсініктің қалыптасуына шы-
нымен кері әсерін тигізеді. Екіншіден, біздің мемле-
кетімізде заңның негізгі жүйесі өзін қорғау механизмін
әлі қалыптастырмаған және елдің жас азаматтары-
ның құқығының жүзеге асуына кепілдік беру жағдайы
жасалмағандығын көреміз.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Закон Республики Казахстан «О государствен-

ной молодежной политике» от 9 февраля 2015
года; Концепция государственной молодеж-
ной политики Республики Казахстан до 2020
года «Казахстан 2020: путь в будущее» от 27
февраля 2013года.

2. Приказ Министра образования и науки Рес-

публики Казахстан от 23 апреля 2015 года №
233Об утверждении порядка проведения рес-
публиканского форума молодежи // http://
online.zakon.kz; Приказ Министра образова-
ния и науки Республики Казахстан от 27 апре-
ля 2015 года №244 Об утверждении типовых
правил о региональном форуме молодежи //
http://online.zakon.kz.

3. Приказ Министра образования и науки Рес-

публики Казахстан от 23 апреля 2015 года №
231 Об утверждении типового положения
о советах по делам молодежи при акиматах»
//http://online.zakon.kz.

4. Консультативно-совещательные органы //

http://youthpolicycenter.kz/ru/institucionalnaya-
podsistema/konsultativno- soveschatelnye-
organy.html

5. Об утверждении типового положения о мо-

лодежных ресурсных центрах //http://adilet.
zan.kz

6. Уровень безработицы молодежи в Гер-

мании самый низкий в ЕС // http://euroua.
com/europe/eu/4537-uroven-bezrabotitsy-
molodezhi-v-germanii-samyj- nizkij-v-es

7. Основной закон Федеративной Республики

Германии от 23 мая 1949 года //http://lawers-
ssu.narod.ru/subjects/constzs/germany.htm

8. Параграф 1KJHG // www.kinder-jugendhilfe.info/

ru_kjhg/cgi- bin/showcontent.asp?ThemaI

9. Молодежная политика и участие молоде-

жи в Европе // http://www.eapyouth.eu/sites/
default/files/documents/youth_policy_and_
participation_epyru_rus-1.pdf

10. Помощь детям и молодежи в Германии //

http://www.kinder- jugendhilfe.info/ru_kjhg/cgi-
bin/showcontent.asp?ThemaID=4478

11. Источники финансирования // http:/ www.

kinder- jugendhilfe.info/ru_kjhg/cgi-bin/
showcontent.asp?ThemaID=5002

12. Насколько «безопасна» Япония в сравнении

с другими странами? // http://www.nippon.
com/ru/features/h00068/

13. Part 2 Adm3n3strative Policies on Youths Chapter

1 Comprehensive and Sysmatic Promotion of
Policies for Youth Development// www8.cao.
go.jp/youth/English/whitepaper/2009/pdf/s2-1.
pdf

14. Japan //http://www.youthpolicy.org/factsheets/

country/japan/

15. Латыпов С.Р. Государственная политика

Японии в сфере борьбы с девиантным по-
ведением молодежи (1990 — 2008 гг.) //
http://diss.seluk.ru/av- politologiya/748442-1-
gosudarstvennaya-politika-yaponii-sfere-borbi-
deviantnim- povedeniem-molodezhi-1990-
2008-gg.php

16. Морозов Н. А. Преступность в современной

Японии: проблемы криминологической и уго-
ловно-правовой политики

// http://law.

edu.ru/book/book.asp?bookID=1649466

17. Джон Ч.С., Шень Д.Ш., Морозов Н. Особенно-

сти преступности, уголовной политики, пра-
восознания и правовой культуры в странах
АТР (сравнительное исследование)//http://law.
vl.ru/analit/show_atr.php?id=701&pub_name-
=%CE%D1%CE%C1%C5%CD%CD%CE%D1%D
2%C8+%CF%D0%C5%D1%D2%D3%CF%CD%
CE%D1%D2%C8%2C+%D3%C3%CE%CB

18. Четыре модели государственной молодежной

политики - опыт сравнительного анализа//
http://e-conference.ru/modules.php?name-
=News&file=print&sid=4314

19. Европейская Хартия об участии молодежи

в общественной жизни на местном и регио-
нальном уровне принята Конгрессом местных
и региональных властей Европы (10-я Сессия
- 21 Мая 2003 г. - Приложение к Рекомендации
128)//http://molodchiny.ru/assets/files/docs/%D
0%A0%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0
%B5%D0%BD%D0%B4%D0%B0%D1%86%D0%
B8%D1%8F%2013.pdf

20. Результаты социологического исследования

НИЦ «Молодежь».

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫНЫҢ ТӘУЕ

ЛСІЗДІК ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТ

ТІК Ж

АСТ

АР САЯСА

ТЫ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

3.1.

ЖАҺАНДАНУ ПРОЦЕСІ АСПЕКТІСІНДЕГІ

ЖАСТАР САЯСАТЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ

Жаhандық мәселелер барлық адамзаттың өмірлік

маңызды қызығушылығын қозғайды және шешімін

табу үшін келісілген әрекетті талап етеді. Әлемдік қа-

уымдастықтың дамуы стратегиялық маңызды инно-
вациялық ресурс болып табылатын жастармен тығыз

байланысты. Ол әрбір елдің барынша үлес қосуынсыз
бәсекеге қабілетілікті қамтамасыз ету мүмкін емес. Жа-
стар - бұл мықты келешектің қайнар көзі. Оның кең
таралған қоғаммен мемлекеттің негізгі даму әлеуеті

ретіндегі сипаттамасы сәйкес келмейді немесе аздық

етеді. Жастар ертеңгі күннің ғана емес, ол бүгінгі күннің

де көшбасшысы.

Жастардың табыстылығының болып қалыптасуы

үшін кешенді әдіс маңызды болып табылады. Ол көп

сатылы жастар саясатының үш негізгі сипатында ғана

жүзеге асады: халықаралық, аймақтық және ұлттық.

Тәжірибе жастар саясатын жүзеге асыру үшін аталған

үш деңгейде де қажет. Жастар саясатына тән ортақ
параметрлерді сақтай отырып оның әрбір деңгейінің
жүзеге асуы өзіндік ерекшеліктерге ие. Халықаралық
деңгейдің негізгі қалыптасу звеносы Біріккен Ұлттар

Ұйымы, оның жүйесіндегі орталық органдары мен ма-

мандандырылған мекемелері болып табылады.

Аталған ұйымның қызметін талдау кезінде

жастардың дамуына тұрақтылық пен бейбітшілік-

ті нығайтудың негізі кепіл болмақ. Сондықтан

БҰҰ-ның күші өз құрылымдарын белсендіру,
жастар саясатын жүзеге асырудың аймақтық және
ұлттық деңгейлерін толық қолдау арқылы өскелең
ұрпаққа баса назар аударуға жұмылдыруға бағыт-

талған. Біріккен Ұлттар Ұйымында тек қана жастар-

мен жұмыс жасайтын ұйымдар бөліп қарасты-
рылған. Оның ішінде ең маңыздысы ЮНЕСКО және
ЮНИСЕФ.

1995 жылы БҰҰ 2000 жылға дейінгі және кейінгі

кезеңдерге жастарға қатысты әлемдік әрекет бағдар-

ламасын қабылдады. Ол өз алдына жастардың жаhан-

дық мәнге ие мәселелерін шешудің халықаралық стра-

тегиясы болып табылады. Бағдарламада қызметтік
бағыттың басым он бағыты анықталған: білім беру,

жұмыспен қамтамасыз ету, аштық пен жоқшылықты
жою, денсаулық сақтау, қоршаған ортаны қорғау, на-
шақорлық құралдарымен күрес және кәмелет жасқа

толмағандар арасындағы қылмысты жою, бос уақыт-
ты ұйымдастыру, қыздар мен жас әйелдер құқығын

қорғау және де жастарды қоғамдық өмірге араласты-
ру мен шешім қабылдау процесіне көңіл бөлу.

2010 жылғы БҰҰ Бас ассамблеясының шешімімен

осы жыл Халықаралық жастар жылы деп аталды. Жыл
сайын жастар мыңжылдықтың дамуына өзіндік үлес

қосу мақсатымен Жастар ассамблея-сында жинала-
ды. Олар әлемдік және аймақтық мәселелерді ше-

шуге бағытталған бағдарламамен танысады және өз
Отанында көшбасшы болу үшін білім мен дағдыны
үйренеді. Жастардың жаһандық мәселелерді шешуге
қатысу мүмкіндігін БҰҰ үлгісі — халықаралық студент-

тік қозғалыс та ұсынады. Оның аясында түрлі елдер-

де БҰҰ үшін күн тәртібі өте маңызды түрлі сұрақтар

талқыланатын конференциялар өткізіледі.

Мемлекеттік топ деңгейінде жастарға қатысты

біріккен мақсатты жұмыс жасалды. Аймақтық жастар
саясатын нығайтуға БҰҰ-ның аймақтық комиссиясы
қызмет атқарды. Яғни, нақты жұмыспен мемлекеттер
тобына және жеке елдерге жәрдемдеседі.

Тәуелсіз мемлекеттер достастығының тәжірибесі

қызықты — ол жастардың даму процессі және мем-

лекет өзара байланысты болмауы мүмкін емес дегенді

меңзейді.

2010 жылдың желтоқсанында ТМД мемлекеттері

басшыларының Кеңесінің шешімімен 2020 жылға
дейінгі халықаралық жастар саясатының аймақтық
стратегиясы бекітілді. Үлкен мүмкіндікке ТМД-ның

Парламентаралық ассамблеясы ие болды. 2012
жылы қарашада оның бекітуімен «Мемлекеттік
жастар саясаты» туралы заң қабылданды.

2014 жылы жастар саясаты кеңесінде Беларусь Рес-

публикасы төрағалық етті. Азаматтық патриоттық тәр-
биеге мән бере отырып патриоттық жобалар жүзеге
асты: «Шексіз достық» халықаралық форумы, «Ашық
жоба — жастар бірлестігі» халықаралық жастар баста-
масының фестивалі, «Жастардың достық күні». Бела-
русь Республикасы Президентінің Қаулысымен 2015
жыл жастар жылы болып бекітілді. Бұл жаңалықтың
бастамасы жылдың басында өткен Республикалық
жастар форумы болды [1].

Достастық елдерінде мемлекеттік жастар саяса-

тының заңнамалық негізінің қалыптасуына ерекше

көңіл бөлінеді. Үкімет 2014 жылдың 29 қарашасында
Ресей Федерациясы мемлекеттік жастар саясатының
негізі 2025 жылға дейінгі уақытқа бекітілді. Құжат Ре-

сей Федерациясы 2025 жылға дейінгі мемлекеттік ұлт-
тық саясаттың жағдайын ескере отырып өңделді. Ол

жастар мен балалардың азаматтық патриоттық және
рухани-құндылықтық тәрбиесімен айналысуды қолға

алды. Ол мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру-
ды қамтамасыз ететін принциптер жүйесін басымдық
берілген тапсырмалар мен механизмдерді анықтайды.

Ол механизмнің толық кешенін құрайды: құқықтық,

ұйымдастырушылық, ақпараттық, ғылыми-сараптама-

лық және әлеуметтік. Мемлекеттік жастар саясатын

жүзеге асырудың басты нәтижесі болып Ресей Фе-
дерациясы жастарының әлеуметтік-экономикалық
жағдайын жақсарту және оларды елдің әлеуметтік
экономикалық өміріне араластырудың деңгейін кө-

бейту болды [2].

1991 жылы 20 қарашада Өзбекстанда «Өзбекстан

Республикасы мемлекеттік жастар саясатының негізі

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫНЫҢ ТӘУЕ

ЛСІЗДІК ЖЫЛДАРЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТ

ТІК Ж

АСТ

АР САЯСА

ТЫ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

туралы» Заң қабылданды, ал 2014 жылдың 6 ақпа-

нында «Өзбекстан Республикасының мемлекеттік
жастар саясатын жүзеге асыруға бағытталған қосым-
ша шаралар туралы» Өзбекстан Республикасы Пре-
зидентінің қаулысы қабылданды. Онда мемлекеттік
жастар саясатының негізгі бағыттары мен принцип-

тері, оның жүзеге асуын қамтамасыз етіп жатқан ұй-

ымдар мен мекемелердің уәкілеттілігі көрсетілген.
Жастарды құқықтық және әлеуметтік қорғауға бөлек
бөлім арналған. Басым көпшілігінде, жас азаматтарға
жұмыс іздеп қиналғанда және еңбек нарығында тең
жағдайда бәсекелесуге мүмкіндігі болмаса, қосымша
жұмыс орындарын құру және арнайы кәсіпкерліктер
құру көмегімен еңбекке араластыруға қамтамасыз ету,
арнайы оқу бағдарламасын ұйымдастыру, сонымен
қатар әлеуметтік қорғауды қажет ететін жастарды

еңбекпен қамту үшін кәсіпорындарда, мекемелерде,

ұйымдарда аз мөлшердегі жұмыс орындардың са-

нын сақтау арқылы көмек көрсетуді көздейді. Талант-

ты және дарынды жастарды мемлекеттік қолдауда
арнайы бап қарастырылған [3].

Шекарааралық аймақтарда жастардың кезде-

су тәжірибесі тұрақтылығымен ерекшеленеді. 2016

жылдың 3-4 қазанында Астана қаласы Қазақстан
Республикасының Бірінші Президенті кітапханасын-
да ХIII шеңберінде аймақаралық бірлескен халықа-
ралық Қазақстан мен Ресей арасындағы «Жастар

саясатының орындалуы мен қалыптасуының ерек-

шеліктері» атты ғылыми-тәжірибелік конференция

өтті. Оны ұйымдастырған Қазақстан Республикасы

Білім және ғылым министрлігімен бірге Л.Н. Гуми-

лев атындағы Еуразия Ұлттық университеті және

«Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы болды. Конфе-

ренцияға Ресей Федерациясының үлкен делегаци-
ясы қатысты. Қазақстан және Ресей ғалымдары, екі

елдің қоғамдық бірлестік өкілдері жастар дамуының

маңызды сұрақтарын талқылады. Алғаш рет жастарға
арналған диалог алаңы 2013 жылдың қарашасында
Екатеринбургте өткен Қазақстан мен Ресейдің шека-
ралық ынтымақтастығы Х форумының бағдарламасы-
на кіріктірілді. Жастардың талқыға салған тақырыбы

«ХХІ ғасырдағы көшбасшылық және инновациялар:

болашаққа көзқарас».

Халықаралық дәстүрге айналған шекаралас бір-

лестіктегі жастардың «Бірлік. Единство. KZ» атты
этномәдени форумы өтті. 2016 жылдың сәуір айын-

да VI форум болды. Ол Қазақстан Республикасының

Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған «XXI ғасыр-

дағы этникааралық дипломатия: жаңа шақырулар,
жаңа тенденциялар» атты ұранмен өтті [4].

Жастар саясатының аймақаралық (немесе аймаққа

жоғарыдан келетін) даму өзекті болып табылады.

Олардың элементтері түрлі халықаралық мемлекеттік
бірлестіктер еңбектерінде бақыланды. Осылай, 2007

жылдан бастап Ұжымдық қауіпсіздік туралы келісім

ұйымы мүше мемлекеттерінің жастар патриоттық
және әскери-спорттық бірлестіктерінің жиыны өт-

кізіледі.

2007 жылдан бастап Екатеринбургте Шанхай

ұйымдары бірлестігінің жастар кеңесінің конференци-

ясы өтті. Азиядағы сенім шараларымен өзара әрекет
кеңесі жөнінде тақырыбында жастар кеңесі құрылды.

2009 жылы осындай жиын Қазақстанда да өтті.

Еуразия экономикалық одағының шеңберінде
жастар бірлестігі құрылады. 2015 жылдың шілде айын-
да Мәскеуде осы одақтың жас көшбасшыларының

бірінші форумы өтті.

2015 жылдың ақпан айында БҰҰ «Жастар 2015: біз

қалайтын болашақты құрамыз» атты әлемдік жастар

форумы өтті. Форумның негізгі қатысушылары — Жа-
стар ісі жөніндегі ұлттық кеңестің өкілдері, аймақтық

жастар ұйымдары, сонымен қатар жастар саясаты мә-

селесімен айналысатын белсенділер. Форумның негіз-

гі қатысушылары — Жастар ісі жөніндегі ұлттық кеңес,
жергілікті жастар ұйымы, мүше мемлекет үкіметінің,

сондай-ақ жастар саясаты мәселесіне белсенді қаты-
сатын БҰҰ-ның негізгі агенттіктері мен бағдарлама-
ларының өкілдері. Қазақстан Республикасы ЮНЕСКО

қауымдастығы және Қазақстан ұлттық федерация
клубының делегаты болып тағайындалды. БҰҰ күн

тәртібіндегі сұрақтармен қатар басқа да мәселелер:

гендерлік теңсіздіктің маңызы және Африка жаста-
рының ерекше қажеттіліктері, сонымен қатар жастар
қызығушылығының Әлемдік әрекет бағдарламасы-
ның 20 жылдығы туралы айтылды [5].

БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун әлем тұрғындарының

жартысы — 25 жастағы жастар және олар халықаралық
қауымдастықтың дамуына өз үлесін қосады деп атап
көрсетті. Бас хатшы жастарда көп кездесетін мәселе-

лерді атап көрсетті. Жастар тек білім саласының, ден-
саулық сақтауда және еңбекпен қамтылудың негізінде
ғана емес, олар саясаттың қалыптасуына, ерлер мен
әйелдердің теңдігіне, бостандық пен мүмкіндіктерді

жүзеге асыра алатын демократиялық қоғамды құруға

өз септігін тигізгісі келеді. Жастар жер шарында климат-
тың өзгеруінен, адамдарды қинап жатқан Сирия және
Оңтүстік Судандағы сияқты аштықтан қорғауға өз үле-
стерін тигізу керек. Пан Ги Мун жастарды барлығына
лайықты өмір сүруді қамтамасыз етуге шақырды [6].

Әлемдегі ең ірі жаhандық мәселелердің

бірі — жұмыссыздық мәселесі. Оның ішінде жа-
стар арасында. Сарапшылар арасында «адасқан

ұрпақ» деген ой пайда болды. Жастардың көп

бөлігі тұрақсыз жұмысқа ие, төменгі жалақы, ең-
бек жағдайының болмауы және әлеуметтік қорға-

удың жоқтығымен сипатталады. Бұл көбіне әй-

елдерге қатысты айтылып жүр. Жұмыс жасайтын
балалардың саны көп. Әлеуметтік теңсіздіктің
орын алуы және әлеуметтік-экономикалық статус-
тың төмендігі жастар арасындағы жұмысқа тұру-

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Национальный доклад «Молодежь Казахстана – 2016» - часть 2