Национальный доклад «Молодежь Казахстана – 2016» - часть 1

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ .......................................................................................................................................................................................................................................... 4

1 тарау. Қазақстан Республикасы жастарының демографиялық сипаттамасы ........................................................................ 6

1.1. Жастардың әлеуметтік топ ретіндегі ерекшеліктері......................................................................................................................... 7
1.2. 14 пен 29 жас аралығындағы жастар саны ........................................................................................................................................... 9
1.3. Жастардың жыныстық және жас құрылымы....................................................................................................................................... 9
1.4. Жастар арасында неке, ажырасу, туу және өлім көрсеткіштері ...............................................................................................11
1.5. Жастардың сыртқы және ішкі көші-қоны ............................................................................................................................................18

2 тарау. Қазақстан Республикасы жастарының құқықтық мәртебесін реттеу заңнамасы ..............................................23

2.1. Қазақстан Республикасы жастарының құқықтық жағдайының заңнамасы мен жастар саясаты 
негіздерін талдау  ......................................................................................................................................................................................................24
2.2. Шетелдік тәжірибе және дамыған елдердің заңнамасы .............................................................................................................25
2.3. Жастардың құқықтық мәдениеті мен құқықтық танымының пайда болуының маңызды мәселелері .............29

3 тарау. Қазақстан Республикасының тәуелсіздік жылдарындағы мемлекеттік жастар саясаты  .............................33

3.1. Жаһандану процесі аспектісіндегі жастар саясаты мәселелері  ..............................................................................................34
3.2. Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін нығайтуда жастар саясатының маңызы мен рөлі  ...............................36
3.3. ҚР жаңа кезеңдегі жастар саясатын жүзеге асыру және қалыптастырудың ерекшелігі  ...........................................38

4 тарау. Жас ұрпақтың денсаулығы мен бос уақыты  ................................................................................................................................44

4.1. Жастардың денсаулығына әсер ететін әлеуметтік-маңызды аурулар ..................................................................................45
4.2. Салауатты өмір салты және жастар арасындағы спорттық-сауықтыру жұмыстары ...................................................50
4.3. Жастардың бос уақыты .................................................................................................................................................................................54

5 тарау. Жастар өміріндегі білім және ғылым .................................................................................................................................................59

5.1. Білім жүйесінде жастардың құқығын жүзеге асыруда: қолжетімділік, сапа, білім саласындағы 
инновацияны пайдалану ......................................................................................................................................................................................60
5.2.  Ғылымдағы жастар: өрлеу мен бастамалар ......................................................................................................................................69
5.3. Жастардың әлеуетін арттыруға мүмкіндік беретін халықаралық стипендиялық «Болашақ» 
бағдарламасы .............................................................................................................................................................................................................71

6 тарау. Жастардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы ......................................................................................................................75

6.1. Жастардың мемлекеттің әлеуметтік - экономикалық дамуына қатысуы ...........................................................................76
6.2. Қазақстан Республикасы жастар арасындағы еңбекті және жұмыспен қамтуды реттеудің 
ерекшеліктері  .............................................................................................................................................................................................................82
6.3. Қазақстан Республикасы жастарын әлеуметтік қамсыздандыру кепілдіктері .................................................................87
6.4. Жас отбасылардың әлеуметтік әл-ауқаты ...........................................................................................................................................90

7 тарау. Саяси-қоғамдық процестердегі жастар  ...........................................................................................................................................94

7.1. Жастардың елді басқару жүйесі мен Қазақстан Республикасының саяси және азаматтық 
өміріне қатысуы  ........................................................................................................................................................................................................95
7.2. Жастардың наразылық белсенділігі .......................................................................................................................................................99
7.3. Жастар және дін  ............................................................................................................................................................................................ 102

8 тарау. Жастар арасындағы қылмыс ................................................................................................................................................................. 109

8.1. Жастар арасындағы құқықбұзушылықтар мен қылмыстардың жалпы сипаттамасы: 
құқықбұзушылықтың себептері мен профилактикасы  .................................................................................................................... 110
8.2. Жастар арасындағы суицид ..................................................................................................................................................................... 114

ҚОРЫТЫНДЫ ...................................................................................................................................................................................................................... 119

ҰСЫНЫСТАР ......................................................................................................................................................................................................................... 121

КІРІСПЕ 

Жастар – қоғамдық өзгерістердің басты факторы. 

Бұл қоғамның саяси, экономикалық және әлеуметтік 
салаларын айқындайтын күш, сондай-ақ заманауи 
әлеуметтік рухани мәдениеттің даму факторы бо-
лып табылады. Тәуелсіз Қазақстанның болашағы жа-
стардың білім деңгейіне, олардың құндылықтарына,  
әлеуметтік белсенділігіне, тәртіп үлгісіне және де, 
олардың қоғамдық процестерге бейімделуіне тәуелді. 

Заманауи жағдайларда өмір сүріп жатқан жастар 

мінез-құлық стереотиптерінің күйреген, әрдайым 
бірқалыпты өтпейтін әлеуметтік-экономикалық және 
қоғамдық өзгерістердің кезеңінде есейді. Сондықтан, 
бүгінгі таңда жастардың кім екендігі, олардың әлеуеті 
туралы сұрақтар аса өзекті.

«Қазақстан Жастары – 2016» Ұлттық баяндамасы-

ның өзектілігі елдің экономикалық және саяси салала-
рындағы өзгерістерге және де алдыңғы баяндамадан 
бері өткен өзгерістерінен туындаған. 

Ұсынылып  отырған  баяндаманың  жаңалығы 

объективті  факторлармен  –  ел  дамуының  жаңа 
болмысымен, жастар арасындағы жаңа тенденция-
ларға сай, сонымен қатар сәйкесінше айналымдағы 
ауқымды деректерді айқындау болып табылады.

2015 жыл – жаңа «Мемлекеттік жастар саясаты ту-

ралы» Қазақстан Републикасының Заңының қабыл-
данған, Қазақстан Республикасының 2020 жылға дей-
інгі «Қазақстан – 2020: болашаққа жол» Мемлекеттік 
жастар саясаты Тұжырымдамасының екінші кезеңінің 
іске асырылу жылы. Жыл сайынғы ұлттық баяндама 

бір жағынан алдыңғы кезеңнің нәтижесі, екінші жағы-
нан одан әры дамудың бастапқы бағыттары болып 
табылады. 

Оның негізгі мақсаты болып мемлекеттік, қоғамдық 

және әлеуметтік-демографиялық топ ретіндегі жастар-
ды алып қарағандағы жастар жағдайын тұрғылықты 
қарастыру, жастар арасындағы негізгі тенденциялар-
ды айқындау және мемлекеттік жастар саясатының 
келешектегі мәселелерін шешудің оңтайлы жолдарын 
анықтау болып табылалы. 

«Қазақстан Жастары – 2016» Ұлттық баяндамасы 

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым Мини-
стрлігінің тапсырысы бойынша, «Қазақстан Республи-
касының жастар саясаты туралы» Заңының 6 бабына 
сәйкес дайындалған және осы іспетті баяндамалар-
дың төртінші шығарылымы болып табылады. 

Баяндама 8 тараудан тұрады. Онда Қазақстан 

Республикасындағы жастардың әлеуметтік-демо-
графиялық мінездемелері, сандық өзгерістері және 
жас құрылымдары, жастар арасындағы өлім және 
туу тенденциялары қарастырылады. Адам әлеуетінің  
маңызды элементтері білім және ғылым екендігі 
айқын. Сондықтан авторлардың назары жастардың 
түрлі топтарын біліммен қамту, жастардың білім 
деңгейі мен сапалы білімге қол жетімділігін және  
ғылымға қызығушылығын айқындауға бағытталған. 

Қазақстан Республикасы жастар саясатына, оның 

құрылуы және іске асырылуына жеке тарау арналған. 
Тарауда жаһандану жағдайындағы жастар саясатының 

өзекті мәселелері қарастырылған. Жастардың елдің  
әлеуметтік-экономикалық дамуына және шешім  
қабылдау процесіне қатысуына, талдауына, еңбек на-
рығында өз орнын айқындауына, жұмыспен қамтула-
рына ерекше назар аударылады. 

Жастардың салауатты өмір салтына арналған 

тарауда жастардың салауаттылықты ұстануы, олар-
дың денсаулығына әсер ететін әлеуметтік дерттер  
қарастырылған. Жастардың қоғамдық-саяси процес-
стерге қатысуы туралы тарауда олардың саяси белсен-
ділігі, азаматтық ұстанымы, азаматтық белсенділікті 
таныту үшін жасалған жағдайлар, наразылық білдіру 
белсенділігі, қоғамдық өмірге қатысуы, шешім қабыл-
дауы қарастырылған.Сонымен қатар жастар өмірін-
дегі дін ерекше назар аудартады.

Жастар мен қоғамның өзге қарым-қатынасы бо-

лып девиантты (әлеуметтік нормалардан ауытқыған) 
қатынастары кіреді. Баяндамада жастардың қылмы-
сына қатысты тенденциялары, олардың асоциалды 
құлықтары талданған. 

Қолда бар ақпарат аймақаралық сараптау мәсе-

лесін шешуге үнемі мүмкіндік бермейді. Түрлі сек-
торлардағы жас топтарына қатысты статистикалық 
ақпараттардың сәйкессіздігі бөлек көрсеткіштерді 
алып қарастыруға қиындық туғызады. Осыған орай 
баяндаманың бөлімдері әр түрлі жіктелген. Жалпы 
алып қарағанда кешенді зерттеу жастар дамуының оң 
әрі кері аспектілерін анықтауға, ел дамуына қосатын 
үлестерін, мемлекеттік жастар саясатын дамыту мүм-

кіндіктерін, жастар арасында туындайтын мәселелер-
дің өзектілерін анықтап олардың шешілу жолдарын 
айқындауға мүмкіндік береді. 

Баяндаманы дайындау барысында мемлекеттік 

статистика, ғылыми зерттеулер, министрліктер мен 
бөлімдер ұсынған ақпараттық-аналитикалық ма-
териалдар, Қазақстан Республикасы жастарының 
қоғамдық бірлестіктері, ірі мекемелер мен ұлттық 
компаниялардың, бұқаралық ақпарат құралдары 
ұсынған және ғаламтордан алынған ақпараттар қол-
данылған. 

Ұлттық баяндама инфографикалық түрдегі жа-

стардың сапалық және сандық сипаттарын көрсететін 
ақпараттармен қамтылған. Суреттер мен кестелерде 
сенімді статистикалық және өзге де ақпараттар көр-
сетілген. 

Баяндамада 2016 жылы Қазақстан Республика-

сының Білім және Ғылым Министрлігінің тапсырысы 
бойынша Жастар» ғылыми-зерттеу орталығы өткізген, 
2000 адам қатысқан «жалпы әлеуметтік сауалнаманың 
нәтижелері қамтылған.

«Қазақстан Жастары – 2016» Ұлттық баяндама-

сын министрліктердің, бөлімдердің, Республикалық 
және аудандық деңгейлердегі жастармен жұмыс 
жасау мемлекеттік органдарының, оқу орындары-
ның, қоғамдық ұйымдардың, жастар ақпараттық ор-
талықтарының, Бұқаралық ақпарат құралдарының 
және өзге де қызығушылық танытқан азаматтардың 
жұмысында қолдануға болады.

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

7

 

1.1.

 

 ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ТОП 

РЕТІНДЕГІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жастар – бұл жас сипаттамаларының кешені,  

әлеуметтік орны, және де әлеуметтік-психологиялық 
қасиеттері негізіндегі әлеуметтік-демографиялық топ. 
2014 жылдың 7 шілдесінде қабылданған Қазақстан 
Республикасының «Мемлекеттік жастар саясаты  
туралы» заңына сәйкес жастар – он төрт пен жиырма 
тоғыз жас аралығындағы азаматтар болып табылады. 
Статистикалық құжаттарға сәйкес жастар келесідей  
үш топта көрсетілген: 14-18 жас – кіші, 19-23 жас – 
орта, 24-28 (қоса алғанда) санаттары үлкен жастар.

Әлеуметтік топ ретінде жастардың ерекшелігі - 

өтпелі кезеңінде, әлеуметтік мобилдіктің жоғары 
деңгейінде, статустың өзгеруімен байланысты жаңа 
әлеуметтік рөлдерді (студент, азамат, отбасылы) иге-
руінде, өмірде өз орнын белсенді іздеуде, норма-
лар мен құндылықтар жүйесінің қалыптасуында деп 
түйінделген.  

Әрекеттің жетекші түрлері тұрғысынан жастық 

шақ білім алудың (оқу әрекетінің) аяқталуы және 
еңбек жолының (еңбек әрекетінің) басталуымен 
тұспа-тұс келеді. 

Психология тұрғысынан жастық шақ – өзінің 

Менін табу, адамның индивидуалды, қайталанбас 
тұлға ретінде қабылдануы, сәттілік пен бақытқа қол 
жеткізудің ерекше жолын іздеу процесінің кезеңі.

Құқық тұрғысынан жастық шақ – азаматтық 

кәмелетке  толу  уақыты.  1994  жылдың  27  жел-
тоқсанында қабылданған Қазақстан Республика-
сы Азаматтық Кодексі 17 бабы 1,2 тармақтарына 
сәйкес азаматтың өз әрекеттерiмен азаматтық 
құқықтарға ие болуға және оны жүзеге асыруға, 
өзi үшiн азаматтық мiндеттер жасап, оларды орын-
дауға қабiлеттiлiгi (азаматтық әрекет қабiлеттiлiгi) 
кәмелетке толғанда, яғни он сегiз жасқа толғаннан 
кейiн толық көлемде пайда болады және заң құжат-
тарында он сегiз жасқа жеткенге дейiн некелесуге 
рұқсат етiлетiн жағдайда, он сегiз жасқа толмаған 
азамат некеге тұрған кезден бастап толықтай әрекет 
қабiлеттiлiгiне ие болады. Кәмелетке толған адам 
азаматтың бар құқығын толық пайдалану (сайлауға 
қатысу, заңды некеге тұру және т.б. құқығы) мүмкін-
дігіне ие болады. Сонымен қатар, осы уақытта жас 
адам белгілі бір жауапкершіліктерді де (заңдарды 
сақтау, салық төлеу, отбасының еңбекке жарамсыз 
мүшелеріне қамқор болу, Отанды қорғау және т.б.) 
өз мойнына алады. 

Қазіргі заман қоғамында жас адам тұлғасының 

қоғамда өз орнын белгілеу және өзін-өзі тануы мә-
селесі – мемлекет үшін өзекті және басым міндет-
тердің бірі. 

Қазіргі таңда жаңа бағдарларға, сәттілікке қол 

жеткізудің құндылықтық ұстанымдарына, рацио-

налды экономикалық қабілетке ие жастардың жаңа 
тобының қалыптасу процесі жүріп жатқандығын 
айта аламыз. 

Жастардың қоғам үшін маңыздылығы өте жоға-

ры, бұл адами капиталдың ең бастысы – қоғамның 
инновациялық және стратегиялық ресурсы. Жастар 
– өз дамуының әр сатысында өзін ұдайы өндіретін 
қоғам тарихының субъектісі, мұны екінші орынға 
жылжытуға болмайды. Әлеуметтік-экономикалық 
өзгерістердің басталуымен қазақстандық жастар 
әр жас адамнан тұлғалық дүниетаным мен өмірінде 
соған жүгінуді талап ететін жаңа міндеттерді шешуі 
тиіс.

Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев бастама-

сымен қабылданған «Қазақстан – 2050» стратегия-
сында, «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: 
Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» 
бағдарламалық мақаласы мен басқа да стратегиялық 
құжаттарда жастар саясатының негізгі басымдықта-
ры айқын көрсетіліп, модернизацияланып жатқан 
Қазақстанның іргелі ресурсы – жастарға үлкен үміт 
пен жауапкершілік артылып отыр [1].

Бүгінгі күні жастар қоғамның саяси, экономика-

лық және әлеуметтік құрылымдарын айқындайды. 
Еңбек мәдениетінің деңгейі – тұлғаның маңызды си-
паттамасы және еңбек әрекетіне дайындығының 
негізі. Жоғары еңбек мәдениетіне ие тұлғаға қоғам 
қажеттілігі өз еңбек өміріне жастардың дайындық 
деңгейін анықтайтын ғылыми-техникалық және 
әлеуметтік прогресс талаптары негізінде жүзе-
ге асады. Мұндай талаптарға қоғамдық өндірістің 
күрделенуін, еңбек мазмұнының, сипатының және 
жағдайының өзгеруін, өндірістің тікелей мүше-
леріне, олардың жалпы білімділік, кәсібилік және 
мәдени деңгейлеріне жаңа талаптардың пайда  
болуын жатқызуға болады. 

Жастардың еңбек мәдениеті әрекет негізінде 

және еңбек нормаларындағы, дағды үлгілері мен 
стандарттарын, еңбек дәстүрлерін игеру мен қол-
дау арқылы қалыптасады. Еңбекте адам лауазымдық 
және рөлдік қабілет талаптарын игеріп дағдыла-
нады. Еңбек – мәдени құндылықтарға ортақтасып 
бағдарланып қана қоймай, болашаққа жетелейтін өз 
құндылықтары мен идеалдарын қалыптастыратын 
тұлғаның инкультурация және әлеуметтену саласы. 
Бұл өзінің рухани әлеуетін дамыту үшін объективті 
алғышарттарды құрастыруға және жас адамға қара-
ма-қайшылық пен қақтығыссыз (ішкі және сыртқы) 
еңбек және қарым-қатынастың әлеуметтік бөлінісі 
жүйесіне кірігуге, барлық әлеуметтік институттар-
мен өзара әрекет етуге мүмкіндік береді.  

Бір жағынан қоғамда орын алған әлеуметтік-

экономикалық процестер және екінші жағынан 
жаһандану ықпалы әсерінен қазақстандық жастар 
алдында маңызды міндеттер бар [2].

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

8

1.  «Мінсіз,  сапалы  білім»  -  қазақстандық 

қоғамның ұлттық жобасы. Білім – жоғары 
құндылық, жас ұрпақтың дүниетанымдық 
ұстанымдарының басымдығы, қоғамның 
ынталандырушы  және  мәдени  құрамдас 
бөлігі, адами капитал, рухани және қаржы-
лық дағдарысты еңсеру жолы. 

2.  «Жасампаз, мобилді тұлға» – Қазақстанның 

сәтті, динамикалық, инновациялық эконо-
микасы жаңа құзыретті идеяларды ұсынуға 
және жүзеге асыруға қабілетті, стандартты 
емес шешімдерді табатын және қабылдай 
алатын, адамның ішкі ресурстарын шығар-
машылық өзін-өзі дамытуға және өмір сүру 
барысында оны жүзеге асыруға қызығушы-
лығы бар жасампаз, мобилді тұлға тәрбиелеу 
негізінде қалыптасады. 

3.  «Бәсекеге қабілетті, кәсіби тұлға» - мемле-

кеттің стратегиялық міндеті. Бұл тренд сәт-
тілікке қол жеткізуге мақсатталған жаңа фор-
мациялы адамдарды тәрбиелеуді көздейді. 
Нарықтық қатынас жағдайында әрекет ету 
мақсатын анық айқындайтын, мүмкін бо-
латын нұсқаларды болжайтын, кәсіби және 
өмірлік мансаптың дамуына ықпал ететін ра-

ционалды адамгершілігі басым жол таңдай 
алатын белгілі бір саладағы кәсіпқой, бәсе-
кеге қабілетті тұлға.  

4.  «Жоғары  ақпараттық  мәдениет»  -  жаңа 

ақпараттық технологияларды меңгерудің 
заманауи деңгейі, ХХІ ғасырда адамға қол-
жетімді  аса  көлемді  ақпараттық  базаны 
жүйелі, талдай және өңдей алуға қабілетті 
мен осы мәліметтерді тұлғалық және кәсіби 
өсу үшін моралды-этикалық аспектісінде  
қолдану. 

5.  «Айқын өмірлік стратегия» - негізгі бағдар-

ларын өмірлік мақсат ету, адам өмірінің бел-
гілі бір тұжырымдамасын құрастыру, нақты 
құндылықтық бағдарларының болуы, өмір-
лік коллизиялар мен қиындықтарды жеңуге 
дайындық, уақытша сәтсіздіктерден сабақ 
алып, бастама танытуы, нәтижелерді дұрыс 
бағалау және т.б. сынды тұлғаның дүниета-
нымдық бағдарларын қалыптастырудағы 
бүтін және көпқырлы қажетті компоненттер. 

6.  «Жоғары  құзыреттілік»  -  әр  адамның 

жағдайды дұрыс түсінуі, белгілі бір кәсіби 
саладағы мақсаттарды, міндеттер мен нор-
маларды қою және орындау; индивидтің 

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

9

өмірлік стратегиясын мәнді жүзеге асыруға 
қабілеттігі, тұлғалық өсу үшін шексіз мүм-
кіндіктерін үздіксіз анықтауға ынтасы; ак-
сиологиялық – тұлғаның өзінің және жалпы 
маңызды құндылықтар тұрғысынана өмірлік 
жағдайларды дұрыс бағалай алу қабілеттілігі.

 1.2. 

 14 ПЕН 29 ЖАС АРАЛЫҒЫНДАҒЫ 

ЖАСТАР САНЫ
Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика 

министрлігінің Статистика комитетінің ақпаратына 
сәйкес, 14 пен 29 жас аралығындағы жастар саны 2016 
жылдың басында 4 099 653 адамды құрады (1 сурет).

Заманауи қазақстандық қоғамның құрылымында 

жастар 23,2% құрайды (1.2 сурет).

2016 жылдың басындағы негізгі жас топтары саны-

ның қатынасы: 14-18 жас – 27,1%; 19-23 жас – 33,2%; 
24-29 жас – 39,7%.

2016 жылдың басындағы негізгі жас топтары саны-

ның қатынасы: 14-18 жас – 27,1%; 19-23 жас – 33,2%; 
24-29 жас – 39,7%.

Жастардың топ көрсеткіштерінің ішінде ең көп 

үлесті үлкен 24-29 жас аралығындағылар алады. 

2016 жылдың басындағы қала тұрғындарының 

арасындағы жастар үлесі ауыл жастарынан көп, сәй-
кесінше 56,6% және 43,4% құрайды (1.4 сурет).

Жастардың қалада өмір сүруге деген талпынысы 

ауыл жастарынан артық болуымен айқындалады. Бұл 
жағдай ең алдымен жастардың білім мен еңбек мақ-
саттарына байланысты. 

2016 жылдың басында жалпы халық санынан жа-

стардың үлесі 23,2% құрады. 2014-2016 жж. динами-
калық қатар 1.5 суретте көрсетілген.

2016 жылдың басында жастардың ең көп үлесі 

(өткен жылдардағыдай) Оңтүстік-Қазақстан (715 512 
адам) және Алматы (432 483) облыстарында бол-
ды. Ең аз көрсеткіш Солтүстік-Қазақстан облысында  
112 390 адамды құрады (1 кесте).

 1.3. 

 ЖАСТАРДЫҢ ЖЫНЫСТЫҚ ЖӘНЕ 

ЖАС ҚҰРЫЛЫМЫ
Статистика  Комитетінің  ақпаратына  сәйкес  

жастардың гендерлік портреті ер және әйелдер 
арасында теңдей бөлінген. Жас ер азаматтар аз 
ғана көпшілікке ие, сәйкесінше 50,4% және 49,6%.  
Абсолютті көрсеткіштер: 2 066 510 ержәне 2 033 143 
әйелдер (1.6 сурет).

1.1 сурет. 

Қазақстан Республикасындағы жастар саны 

(2014-2016 жж, адам)

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

 2014 жыл

 2015 жыл

 2016 жыл

4 293 35

4 206 30

4 099 65

1.2. сурет. 

2016 жылдың басындағы жалпы халық 

санынан (адам) жастар үлесі

1.3 сурет. 

Жастардың негізгі жас топтары бойынша 

көрсеткіштері 

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

 14-18 жас

 19-23 жас

 24-29 жас

 ҚР халық саны

 ҚР жастары

4 099 653

17 670 579

1 111 158

1 359 990

1 628 512

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

10

1.1 кесте. 2016 жылдың басындағы облыстар 

бойынша жастар саны, адам.

№ Облыс

Жастар (%)

1

Ақмола

162 724

2

Ақтөбе

205 985

3

Алматы

432 483

4

Атырау

140 870

5

Шығыс-Қазақстан

292 107

6

Жамбыл

253 615

7

Батыс-Қазақстан

145 879

8

Қарағанды

304 269

9

Қостанай

194 537

10 Қызылорда

185 686

11 Маңғыстау

150 565

12 Павлодар

157 751

13 Солтүстік-Қазақстан

112 390

14 Оңтүстік-Қазақстан

715 512

15 Астана қ.

199 294

16 Алматы қ.

445 986

Ерлер мен әйелдердің ең көп үлесі үлкендер жас 

тобында белгіленген – 24-28 жас, сәйкесінше 19,66% 
және 20,06% (1.7 сурет)

Негізгі жас топтары бойынша ерлер мен әйелдер 

қатынасы келесідей (1.8 сурет): 

– 14-18 жас: 51,1% ер балалар және 48,9 қыз бала-

лар (айырмашылығы 2,2%);

– 19-23 жас – жігіттер 50,9% және қыздар 49,1 

(айырмашылығы 1,8%);

– 24-28 жас: 50,5 % ерлер және 49,5% әйелдер 

(айырмашылығы 1%).

Көріп отырғанымыздай, 24-28 жас аралығындағы-

ларды есептемегенде, ер азаматтардың саны әйел-
дерге қарағанда аз басымдыққа ие. Алайда түзетілуге 

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

11

ұшырағанда келесідей жайтқа тап боламыз: 19-23 жас 
және 24-28 жас топтарындағы қала тұрғындары ара-
сында әйелдер басымдыққа ие (1.9, 1.10 суреттер).

Ал ауылдарда керісінше жайтты байқаймыз: ер 

адамдар әйелдерден көбірек. 19-23 жас аралығын-
да ерлер әйелдерден 5% көп, 24-28 жас аралығында 
айырмашылық 6,4% құрайды. 

Бұл неге байланысты? Бұл сәйкессіздік ауылды 

мекендерде әйелдердің оқу бітіргеннен кейін қалаға 
көбірек кететіндігінде. 

Осылайша, білім беру орындарында гендерлік  

тепе-теңсіздік  сақталып  отыр.  2015/2016  оқу  
жылының басында ЖОО-да қыз балалар ер балаларға  
қарағанда көбірек болды. Студент қыз балалардың 
үлесі ерлерге қарағанда 11,8%-ға жоғары. 

Ауыл жастары арасындағы ер және қыз балалар 

арасындағы сәйкессіздік төменде көрсетілген (1.10 
сурет).  

 1.4 

 ЖАСТАР АРАСЫНДА НЕКЕ, АЖЫРАСУ, ТУУ 

ЖӘНЕ ӨЛІМ КӨРСЕТКІШТЕРІ 

Туу көрсеткіші. 
2015 жылдың соңында Қазақстан Республикасы 

Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің 
ақпаратына сәйкес жастар арасындағы туу көрсеткіші 
2014 жылға қарағанда азайған (9942 балаға). 2015 жыл 
жастар арасындағы туу көрсеткішінің жағымды дина-
микасын тоқтатты деуге болады. (1.11 сурет). 

Бұл неге қатысты? 2015 жылдағы туудың төмендеуі 

1990 жылдарда, туу көрсеткіші төмен болған жыл-
дарда туылған жастардың репродуктивті процесске 
енуіне байланысты. 2015 жылғы туудың төмендеуі өз 

1.7 сурет. 

2014 жылдың басындағы жастардың 

жыныстық және жас құрамы (адам) 

1.8 сурет. 

2016 жылдың басындағы ерлердің және 

әйелдердің негізгі жас топтары бойынша 

қатынастары, % 

1.9 сурет. 

Қала

568 246

51,1

50,9

49,5

48,9

49,1

48,9

692 328

822 576

542 905

667 662

805 936

24-28 жас

14-18 жас

19-23 жас

 ер

 әйел

 ер

 әйел

 ер

 әйел

14-18 жас

19-23 жас

24-28 жас

541 015

19-23 жас

24-28 жас

367 521

486 269

374 312

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

12

1.2. кесте. 2015/2016 оқу жылының басында оқу түріне байланысты білім алушылардың саны

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

Білім беру мекемелерінің 

түрлері

Білім алушылар саны,

мың адам

Жынысы бойынша 

қарастыру, пайыз

Ерлер

Әйелдер

Ерлер

Әйелдер

Барлығы

1 895,2

1 897,3

50,0

50,0

Жалпы білім беру мектептері

1 378,9

1 420,7

49,3

50,7

Техникалық және кәсіптік білім 

беру

238,2

260,8

47,7

52,3

Жоғарғы оқу орындары

256,8

202,6

55,9

44,1

Магистратура

18,3

11,6

61,2

38,8

Докторантура

1,4

0,9

60,9

39,1

Резидентура

1,6

0,7

69,6

30,4

кезегінде 1990 жылдардың басында болған туудың 
төмендеуінің «демографиялық жаңғырығы» болып 
табылады. 

Туу көрсеткіші барлық жас когорталарында болды. 

Бұдан бөлек, туу көрсеткіші қалаға қарағанда жоғары 
болатын ауылды мекендерде де туу көрсеткіші  төмен-
деді (1.12 сурет). 

Қазақстан жастары құрайтын балалардың басым 

бөлігі 20-24 жас аралығына тиесілі (116 222 бала не-
месе 48%).  

Барлық жас мөлшері бойынша ауылдың туу көр-

сеткіші қалаға қарағанда жоғары. 

Жастар арасындағы туу көрсеткішінің ең жоғары 

коэффициенттері Оңтүстік-Қазақстан, Маңғыстау, 
Жамбыл, Атырау және Қызылорда облыстарында. 

Жастар арасындағы туу көрсеткішініңең төмен 

коэффициенті Алматы және Қостанай облыстарында 
тіркелген. 

Аймақтық сипат келесідей: 15-18 жас арасын-

дағы туудың ең жоғарғы коэффициенті Маңғыстау 
облысында (27,32‰); 19-23 жас аралығындағы ең 
жоғары коэффициент Оңтүстік-Қазақстан облысын-
да және 213,10‰ құрайды; 24-28 жас аралығы сон-
дай-ақ Оңтүстік-Қазақстан облысында және 233,53‰ 
құрайды (1.14 сурет).

Неке 
20-24 жас жастардың неке құратын жас аралығы 

болып табылады. 2015 жылы Қазақстанда жастар ара-
сында 213101 неке қиылған, салыстырар болсақ, 2014 
жылы 231191 неке, 2013 жылы 248374 неке қиылған. 
Статистикалық ақпараттан байқағанымыздай, қиылып 
жатқан неке саны орта есеппен 17-18 мыңға төмен-
деді (1.15 сурет).

1.10 сурет. 

Ауыл 

 ер

 әйел

24-28 жас

324 807

319 667

293 350

281 561

19-23 жас

1.11 сурет. 

2013-2015 жж. жастар арасындағы 

балалардың туу көрсеткіші, балалар саны

 2012 жыл

 2013 жыл

 2014 жыл

 2015 жыл

244 724

249 654

252 302

242 360

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

13

2013-2015 жж. аралығындағы жастар 

арасындағы туу туралы ақпарат, балалар

Ана жасы

2013 

жыл

2014 

жыл

2015 

жыл

20 жастан төмен

20747

20343

17348

20-24 жас

124737

122623

116222

25-28 жас

104170

109336

108790

Барлығы

249654

252302

242360

Некедегі жастар негізінен 20-24 және 25-28 жас 

аралағындағылар.

Жастардың жас топтарының ерекшеліктерінің  

кестесі (1.16, 1.17 суреттер): 

– 20-24 жас және 25-29 жас топтарында неке құр-

маған жастардың үлесі үлкен; 

– 25-28 жас тобында өзге топтарға қарағанда ажы-

расқандардың және жесірлердің үлесі басым.

Отбасы - болашақ ұрпақтың туылуы мен дамуы-

на жауапты маңызды әлеуметтік институт болып та-
былады. Отбасында бала әлеуметтену процесінен 
өтеді, мінез-құлық нормалары мен құндылықтарын 
үйренеді. 

Қазақстан жастары үшін отбасы ең маңызды өмір 

құндылығы болып табылады (1.18 сурет).

Сонымен қатар отбасы құндылықтарымен денса-

улық барлық этникалық топтардағы жастарға бірдей 
маңызды. Бірақ бірқатар құндылықтар жүйесінде эт-
никалық айырмашылықтарды аңғаруға болады. Қа-
зақ жастары орыс және басқа этнос өкілдеріне қа-
рағанда, мансап, денсаулық, өнер, қызықты жұмыс, 
шынайы махаббат және т.б. құндылықтардан гөрі, 
тәуелсіз, жеке бостандық, атақ, жалпыға танылу, 
билік, басқаруға ұмтылу, сенімді және адал достар 
сияқты құндылықтарды жөн санайды (1.19 сурет).

Жастардың құндылықтары жас топтарына қарай 

өзгеріп отырады. Осылайша, жас шамасы ұлғайған 
сайын (24-29 жас шамасы) «Материалдық игілік, 
байлық» секілді құндылықтар арта түседі. Жас топ-
тар үшін «сенімді достар», «тәуелсіздік», «өнер, өз 
таланттарын ашу мүмкіндігі» секілді құндылықтар 
маңызды (1.20 сурет). 

Жастар» ҒЗО-ның негізгі жас топтары арасын-

да өткізген әлеуметтанулық зерттеу нәтижелері 
жастардың көпшілігінің жақын болашақта білім 
мен мансапқа (сәйкесінше 34,5% және 29%) көңіл 
бөлетіндіктерін көрсетті. Сауалнамадан өткен 23,7% 
жастардың бөлігі алдағы үш жылда отбасы өміріне 
көңіл бөлетіндіктерін көрсетті (1.21 сурет). 

Жалпы алғанда әлеуметтанулық сауалнама нәти-

желері Қазақстан жастарының басым бөлігінің от-
басылық құндылықтарға көңіл бөлетіндіктерін көр-
сетті, сондай-ақ ауқымды бөлігі білім мен өзін-өзі 
дамытудың маңыздылығын түсінеді.  

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

1.12 сурет. 

Қала/ауыл ретінде қарастырылған туу 

көрсеткіші, %  

1.13. сурет. 

Туудың қала/ауыл ретінде қарастырғандағы 

жас коэффициенттері, ‰

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

2015 жыл

2014 жыл

2013 жыл

44,9

198,65

161,79

19,41

55,1

150,15

129,37

15,03

54,3

52,5

45,7

47,5

24-28 жыл

15-18 жыл

19-23 жыл

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

14

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

15

1.16 сурет 2015 ж. жастар арасындағы неке және неке жағдайы, адам (Ерлер)

1.18 сурет. Жастардың өмір құндылықтарының 

маңыздылығының көрсеткіші, %

1.17 сурет. 2015 ж. жастар арасындағы неке және неке жағдайы, адам (Әйелдер)

Жас

Неке құрғандар (Неке 

жағдайы бойынша), 

оның ішінде:

Бұрын неке қи-

мағандар

Жесірлер

Ажырасқан-

дар

Неке жағдайын 

көрсетпегендер

<18

1247

1241

0

0

6

18-19

16442

16234

9

30

169

20-24

68491

66836

94

1516

45

25-28

29304

25757

142

3383

22

Барлығы 

115484

110068

245

4929

242

Жас

Неке құрғандар (Неке 

жағдайы бойынша), 

оның ішінде:

Бұрын неке қи-

мағандар

Жесірлер

Ажырасқан-

дар

Неке жағдайын 

көрсетпегендер

<18

75

75

0

0

0

18-19

2696

2662

2

8

24

20-24

47820

47103

59

628

30

25-28

47026

43973

93

2931

29

Барлығы 

97617

93813

154

3567

83

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ 

(«ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАРАТЫ)

Өмір құндылықтары

%

Отбасы бақыты

74,1

Денсаулық

56,7

Материалдық игілік, байлық

36,0

Сенімді достар

29,8

Мансап

18,6

Қызық жұмыс

14,2

Тәуелсіздік, жеке бостандық

13,3

Өнер, өзталанттарынашумүмкіндігі

6,5

Өзгелерге пайда әкелу мүмкіндігі

4,8

Шынайы махаббат

3,6

Атақ, жалпыға танылу

3,0

Билік, басқару мүмкіндігі

2,4

Жауап беруге қиналамын

0,7

Ажырасу 
Елімізде жастар арасындағы ажырасу деңгейі 

жоғары болып отыр. Ең үлкен ажырасу деңгейі жоға-
ры жас топтарында (25-29 жас) байқалып отыр (1.22 
сурет).

Қазақстан бойынша жалпы ажырасу көрсеткіші: 

әрбір төртінші некеге бір ажырасушыны құрап отыр. 
Жалпы, 18 бен 28 жас аралығындағы жастар арасында 
былтырғы жылмен салыстырғанда ажырасу деңгейі 
төмендеп келеді 851 жайт (1.23 сурет).

1.15 сурет. 

2013-2015 жж. жастар арасындағы неке саны, 

адам.

115 484

125 004

134 112

114 262

106 187

97 617

 ер

 әйел

2015 жыл

2014 жыл

2013 жыл

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

16

1.20 сурет. Жас топтары арасындағы негізгі өмір 

құндылықтары, %

1.19 сурет. Этникалық топтардағы жастардың өмір құндылықтары, %

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ 

(«ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАТАРЫ)

ЖАСТАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТАНУЛЫҚ САУАЛНАМАСЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІ («ЖАСТАР» ҒЗО АҚПАТАРЫ)

Өмір құндылықтары

Қазақтар

Орыстар

Өзге ұлттар

Отбасы бақыты

72,7

78,3

75,5

Материалды қамтамасыз болу, байлық

33,1

41,4

46,2

Сенімді достар

30,4

29,7

25,5

Тәуелсіздік, жеке бостандық

14,2

9,7

14,1

Денсаулық

56,4

57,9

56,5

Мансап

17,7

20,9

20,1

Атақ, жалпыға танылу

3,6

1,7

1,1

Билік, басқару мүмкіндігі

2,9

1,2

0,5

Өнер, өз таланттарын жүзеге асыру мүмкіндігі

6,2

7,0

7,6

Қызық жұмыс

12,6

15,5

23,4

Өзгелерге пайда әкелу мүмкіндігі

4,9

3,0

8,2

Шынайы махаббат

3,0

4,7

4,9

Жауап беруге қиналамын

0,8

-

0,5

Өмір 

құндылықтары

14 пен 

18 жас 

арасы

19 бен 

23 жас 

арасы

24 пен 

29 жас 

арасы

Отбасы бақыты

71,1

71,7

78,0

Материалдық игілік, 

байлық

28,2

37,2

40,6

Сенімді достар

37,5

28,8

25,2

Тәуелсіздік, жеке 

бостандық

15,7

13,6

11,4

Денсаулық

56,2

53,0

59,8

Мансап

19,0

18,8

18,0

Атақ, жалпыға 

танылу

2,8

4,3

2,2

Билік, басқару 

мүмкіндігі

2,1

2,8

2,2

Өнер, өз таланттарын 

жүзеге асыру 

мүмкіндігі

9,2

6,7

4,5

Қызық жұмыс

13,0

14,7

14,5

Өзгелерге пайда 

әкелу мүмкіндігі

5,1

5,1

4,4

Шынайы махаббат

3,3

4,7

2,8

Жауап беруге 

қиналамын

0,4

1,1

0,4

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

17

Ажырасудың басты себептері ретінде: бедеулік, 

тұрмыстық зорлық, тұрмыстық келеңсіздіктер, мате-
риалдық нашар жағдай, отбасылық құндылықтардың 
болмауы, түрлі тәуелділіктер, ішімдік, нашақорлық, 
интернет тәуелділігі, сондай-ақ терең қатынастар-
дың болмауы, шалағайлық және өзара түсіністіктің 
жетіспеушілігі болып табылады.

Өлім көрсеткіші
14-28 жас арасындағы жастардың өлім көрсеткішін 

анықтау үшін өлгендер санын жыл бойынша тұрғын-
дар санына шағатын жас коэффициенті қолданылды, 
промиллде белгіленген, 1000 адамға шаққанда.

2015  жылы  ерлер  мен  әйелдер  арасында  ең 

жоғарғы өлім коэффициенті 24-28 жас аралығын-
дағы топқа тиесілі болып, сәйкесінше 1,97 және 0,64‰ 
құрады. Ең аз коэффициент 14-18 жас аралығына  
0,68 және 0,46‰ құрады (1.25 сурет).

Өлім көрсеткіші ерлерде әйелдерге қарағанда 

жоғары. Соңғы үш жылда өлім көрсеткішінің өсуі 
байқалады, 2014 жылғы өлімнің азаюы 2015 жылғы 
көбеюіне ауысады. Ерлер мен әйелдер аралығында 
ең осал топ 24-28 жас арасы (1.24 сурет).

Соңғы үш жылда 14-18 жас арасындағы топта көр-

сеткіш 2014 жылы 0,16‰ азайды және 2015 жылы 
1,03‰ көбейді; 19-23 жас аралығында – 2014 жылы 
0,18‰ азайып, 2015 жылы 0,02‰ көбейді; 24-28 жас 
арасында – 2014 жылы 1,29‰ азайып, 2015 жылы 
0,94‰ ұлғайды (1.25 сурет).

1.23 сурет. 

2015 жылғы ажырасу, адам

1.22 сурет. 

2013-2015 жж. жастар арасындағы ажырасу 

мәліметтері, адам.

2015 жыл

2014 жыл

2013 жыл

 ер

 әйел

4

51

3 306

8 924

21

404

7 360

11 021

12 123

12 633

12 285

18 677

19 309

18 806

<18 жыл

18-19 жыл

20-24 жыл

25-28 жыл

1.24 сурет. 

2015 жылда жынысы бойынша жастар 

арасындағы өлім көрсеткіші, ‰

24-28 жыл

14-18 жыл

19-23 жыл

0,68

1,42

1,97

0,46

0,53

0,64

 ер

 әйел

 ер

 әйел

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

18

Әйелдер мен ерлер арасындағы ең жоғарғы өлім 

көрсеткіші Солтүстік-Қазақстан облысында, ең төмен 
көрсеткіш Алматы мен Астана қалаларында (1.26, 1.27 
суреттер).   

 1.5 

 ЖАСТАРДЫҢ СЫРТҚЫ ЖӘНЕ 

ІШКІ КӨШІ-ҚОНЫ

Заманауи қоғамда көші-қон процесстері кең та-

ралып маңызы бар әлеуметтік-экономикалық құбы-
лысқа айналды.  

Қазақстан әлемдік көші-қоннан құр қалмады. 

Көші-қон мемлекеттердегі демографиялық және 
жұмыс күшінің тапшылығымен күресуде, өзге елдер-
дегі жұмыссыздық пен халықтың кедейлігімен күре-
суде айқын рөлге ие болды. 

Статистика Комитетінің ақпаратына сәйкес 2015 

жылы Қазақстанда жастар арасынан 7256 адам, оның 
ішінде 3209 ер, 4047 әйел эмиграция жасаған; ал 5819 
адам елге келді, оның ішінде 2713 ер, 3106 әйел. Саль-
до (-1437) құрады (1.28 сурет).

Жастардың көші-қонға көзқарасы 
Жастарды көші-қонға деген көзқарастары бойын-

ша 4 топқа бөлуге болады: ішкі мигранттар, жақын ше-
телге кететін сыртқы мигранттар, алыс шетелге кететін 
сыртқы мигранттар, ешқайда кеткісі келмейтіндер.

«Жастар» ҒЗО-ның өткізген әлеуметтанулық зерт-

теулерге сәйкес сауалнамаға қатысушы жастардың  
60,7%-ы ешқайда кеткісі келмейтіндер. Сұралғандар-
дың 15,5%  Қазақстанның өзге аймақтарына көшуді 
қалаған. Жастардың 11,2% өзге елге кеткісі келетін-
дері. Республика бойынша сауалнамағақатысқан- 
дардың  жауаптары  1.29  суреттегі  диаграммада  
көрсетілген. 

Жастар көші-қонының негізгі себептері: бола-

шақтың болмауы (29,9%), жеке мотивтер (26,7%), 
еңбек шарттары (21,3%), басқа қалада/елде білім алу 
(18,2%) (1.30 сурет).

Көші-қонға деген қатынастың аймақтық көрсеткі-

штері: 

 Өзге елге кету туралы ең көп Қарағанды (25,2%), 

Солтүстік-Қазақстан (23,2%), Ақтөбе (20,6%) облыста-
рының тұрғындары айтқан.

Қазақстанның өзге аймағына көшуді ең көп Қы-

зылорда (29,2%), Солтүстік-Қазақстан (28,6%) және 
Оңтүстік-Қазақстан (23,2%) облыстарының жастары 
қалаған (1.31 сурет).

Көріп отырғанымыздай көрсеткіштер өте жоға-

ры. Бұл өз кезегінде аталған аймақтарда жастардың 
бағыт-бағдарына кері әсер ететін белгілі бір мәселе-
лердің болуын білдіреді.

Жастардың ұлтына қарай көші-қонға қатынасы 

келесідей: қатысушылардың басым бөлігі ұлтына қа-
рамастан көшуді қаламайтындарын білдірді.

Өзге елге кеткісі келетіндердің ішінде орыс ұлты-

ның жастары басым (22,9%) және өзге ұлт өкілдері 
(19,6%) (1.32 сурет). 

Жастардың  басым  бөлігі,  дәлірек  айтқанда  

57,5%-ы елде қалатын ойларын білдірді, 26,4%-ы 
өзге елге аз уақытқа кеткілері келетінін, бірақ жалпы 
өз елінде тұрғанды қалайтындарын білдірді, 11,9%-ы 
өзге елге тұрғылықты мекен деуге кеткілері келетінін 
айтты (1.33 сурет).

***

Халық арасындағы жастардың үлесі 23,2%-ды 

құрайды. Ол дегеніміз еліміздің әрбір төртінші тұрғы-
ны 14-28 (қоса алғанда) жас аралығында.

2015 жылдың туу динамикасы өткен жылға қа-

рағанда керісінше болды. 

2015  жылдағы  туудың  төмендеуі  1990  жыл-

дарда,  туу  көрсеткіші  төмен  жылдарда  туылған  
жастардың репродуктивті процесске енуіне байланы-
сты. 2015 жыл жастар арасындағы туу көрсеткішінің 
жағымды динамикасын тоқтатты деуге болады.

Жастар арасында ең көп өкілдер 24-28 жас ара-

лығындағы топтар. 

1.25 сурет. 

2013-2015 жж. жастар арасындағы өлім 

коэффициенті, ‰

ДЕРЕККӨЗ: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА 

МИНИСТРЛІГІНІҢ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІ

 14-18 жас

 19-23 жас

 24-28 жас

0,62

0,57

0,46

1,14

0,98

0,96

1,64

1,29

0,35

2015 жыл

2014 жыл

2013 жыл

«Жастар»

ғылыми-зерттеу орталығы

«Қазақстан жастары — 2016» ұлттық баяндамасы

1 Т

АР

АУ

ҚАЗАҚСТ

АН РЕСПУБЛИКА

СЫ Ж

АСТ

АРЫНЫҢ ДЕМОГР

АФИЯЛЫҚ СИПА

ТТ

АМА

СЫ

19