19-IAS ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІГІНІҢ СТАНДАРТЫ

 

Қызметкерлерге берілетін сыйақылар

 

 

МАҚСАТЫ

 

Осы Стандарттың мақсаты есеп тәртібін орнату және қызметкерлерге берілетін сыйақы туралы ақпаратты ашу болып табылады. Стандарт компаниядан мыналарды тануды талап етеді:

(а)        міндеттемені – егер қызметкер болашақта төленуі тиіс сыйақы орнына қызмет көрсеткен жағдайда; және

(b)        шығысты – қызметкердің сыйақы орнына қызмет көрсету нәтижесінен шығатын компанияның экономикалық пайданы пайдаланған жағдайда.

 

ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ

 

1.         Осы Стандарт, оларға қатысты 2-«Үлестік құралдар негізіндегі төлемдер» IFRS Халықаралық стандарты қолданылатындарды қоспағанда, жұмыс беруші қызметкерлерге беретін барлық сыйақыларды есепке алу үшін қолданылуы тиіс.

2.         Осы Стандарт зейнетақы жоспарлары бойынша есептілікке қатысты емес (19-«Зейнетақымен қамсыздандыруға жұмсалған шығындар» IAS қараңыз).

 

3.         Оларға қатысты осы Стандарт қолданылатын қызметкерлерге сыйақылар мынадарды қамтиды:

(а)        жасалған жоспарларға немесе компания және оның қызметкерлері немесе олардың өкілдерінің арасындағы басқа да жасалған келісімдерге сәйкес;

 

(b)        заңнаманың талаптарына сәйкес немесе компания ұлттық, мемлекеттік, салалық немесе басқа да жұмыс берушілер тобына жарналар төлеуді жүзеге асыруға тиісті сала ішіндегі шарттарға байланысты; не

 

(с)        жүктелген міндеттеменің шығуына әкеліп соқтыратын компания тәжірибесінің қалыптасуына сәйкес. Егер компанияның қызметкерлерге төлеулерді жүзеге асыруына нақты баламасы болмаса, қалыптасқан тәжірибе жүктелген міндеттемеге әкеліп соқтырады. Жүктелген міндеттеменің мысалы компанияның қалыптасқан тәжірибесінің өзгеруі оның қызметкерлерімен қарым-қатынасында тиімсіз зиянға әкеліп соқтыратын жағдайы болуы мүмкін.

 

4.         Қызметкерлерге берілетін сыйақыға:

(а)                                      жұмысшыларға және қызметкерлерге берілетін жалақы және әлеуметтік қамтамасыз етуге арналған жарналар, жыл сайынғы ақы төленетін демалыс және ауруына байланысты ақылы демалыс, пайда және сыйлықақыларға қатысу (егер олар кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде төленетін болса), сонымен қоса осы уақытта жұмыспен қамтылған қызметкерлер үшін ақшалай емес нысандағы сыйақылар сияқты (медициналық қызмет, үймен және көлікпен қамтамасыз ету, ақысыз немесе күні белгіленген тауарлар немесе қызметтер сияқты) қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар;

 

(b)        зейнетақы, зейнетке шыққаннан кейін берілетін басқа сыйақылар, еңбек қызметі аяқталған соң өмірді сақтандыру және медициналық қызмет көрсету сияқты еңбек қызметінің аяқталуына байланысты берілетін сыйақы;

 

(с)        жұмыс стажы ұзақ қызметкерлер үшін ақы төленетін демалыс немесе ақы төленетін шығармашылық демалыс, мерейтойларға арналған, еңбекке жарамсыздығы үшін ұзақ мерзімді жәрдемақылар, сондай-ақ пайдаға және сыйлықақыға қатысуға, егер көрсетілген төлемдер кезең аяқталғаннан кейінгі 12 айдан астам кезеңде жүзеге асырылса, қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар; және

 

(d)       шығу жәрдемақылары.

 

(а)-(d) көрсетілген әрбір санаттың әр түрлі сипаттамаға ие болуына қарай осы Стандарт әрбір бөлек санат үшін жеке талаптар қояды.

5.         Қызметкерлерге берілетін сыйақы қызметкерлерге берілетін, сол сияқты асырауындағы адамдарға берілетін сыйақы сияқты, және/не қызметкерлердің, олардың жұбайларының, балаларының немесе басқа асырауындағы адамдардың, не, мысалы, сақтандыру компаниялары сияқты басқа тұлғалардың тікелей пайдасына іске асырылатын төлем жасау (немесе тауарлар немесе қызмет көрсету үшін) арқылы жүзеге асырылуы мүмкін.

6.         Қызметкер компанияға толық жұмыс күні негізінде, тұрақты, біржолғы немесе уақытша негізде ішінара жұмыспен қамту қызметін көрсете алады. Осы Стандарттың мақсаты үшін қызметкерлер санына директорлар және басқа да басқару саласының қызметкерлері кіреді.

 

АНЫҚТАМАЛАР

 

7.         Мынадай терминдер осы Стандартта белгіленген мағынада қолданылады:

 

Қызметкерлерге берілетін сыйақы – компанияның қызметкерлерге олар көрсеткен қызметтің орнына ұсынылатын сыйақылардың және төлемдердің барлық түрлері.

 

            Қызметкерлерге берілетін қысқа мерзімді сыйақылар – қызметкердің тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде кезең аяқталғаннан кейін толық көлемде 12 ай ішінде төленуге тиісті, қызметкерлерге берілетін сыйақы (шығу жәрдемақылары  және үлестік құралдарға өтемақы төлемдерін қоспағанда).

 

Еңбек қызметі аяқталған кезде төленетін сыйақылар - еңбек қызметі аяқталғанда төленетін қызметкерлерге берілетін сыйақылар (шығу жәрдемақылары  және үлестік құралдарға өтемақы төлемдерін қоспағанда).

 

Еңбек қызметі аяқталған кездегі сыйақылар жоспары – компанияның қызметкерлерге олардың еңбек қызметі аяқталғаннан кейін тиісінше төлейтін сыйақыларға жасалған немесе жасалмаған келісімдері.

 

Белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарлары – егер қор қызметкерлерге ағымдағы және алдыңғы кезеңдерде олардың көрсеткен қызметтері үшін есептелген барлық сыйлықақыларды төлеу үшін жеткілікті қаражаты болмаса, компанияның белгіленген жарнаны бөлек қорға төлеуді жүзеге асыруын және қосымша жарналар төлеу бойынша қандай да болмасын заңды және жүктелген міндеттемелері болмаса, белгіленген жарнасы бар зейнетақы жоспарларынан ерекшеленетін зейнетақы жоспарларын қамтамасыз етуді болжайтын зейнетақымен қамсыздандыру жоспары.

 

Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарлары – белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарларынан айырмашылығы бар зейнетақымен қамсыздандыру жоспары.

Жұмыс берушілер тобының зейнетақы  жоспарлары – бұл:

(а)        жалпы бақылауда тұрмайтын әр түрлі компаниялар енгізген активтерді біріктіретін; және

(b)        зейнетақы жарнасы және көлемі зейнетақыны алушы қызметкердің қандай компанияда жұмыс істеуіне тәуелсіз анықталу шартымен бірнеше компаниялардың қызметкерлерін зейнетақымен қамсыздандыру  үшін бұл активтер пайдаланылатын белгіленген жарналары бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа) немесе белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспарлары (мемлекеттік зейнетақы жоспарларынан басқа).

 

Қызметкерлерге берілетін басқа да ұзақ мерзімді сыйақылар - қызметкер тиісті қызмет көрсеткен кезең ішінде төлем жасау бойынша берешек, кезең аяқталғаннан кейін 12 ай ішінде толық көлемде өтелу мүмкін болмайтын қызметкерлерге берілетін сыйақы (еңбек қызметі аяқталуы бойынша төленетін сыйақылар, шығу жәрдемақыларды  және үлестік құралдармен өтемақы төлемдерін қоспағанда). 

Шығу жәрдемақылары –:

(а)        қызметкерді зейнеткерлік жасқа толмағанға дейін компанияның шешімімен жұмыстан шығарса; не

(b)        қызметкердің өз еркімен осындай сыйақыға айырбастауға жұмыстан шығу салдары болып табылатын қызметкерлерге берілетін сыйақылар.

 

Кепілдік берілген зейнетақылар – оларды алу құқығы қызметкерлердің әрі қарайғы жұмысына тәуелді емес зейнетақылар.

 

Белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құны – ағымдағы немесе өткен кезеңдерде көрсетілген қызметкерлердің қызметіне байланысты шығатын міндеттемені орындау үшін қажетті күтіліп отырған болашақ төлемдердің дисконтталған құны (жоспар активтерін есептеп шығарғанға дейін).

 

Ағымдағы қызмет көрсету құны – ағымдағы кезең ішінде қызметкерлерге қызмет көрсету нәтижесінде белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнының ұлғаюы.

 

Пайыздарға жұмсалған шығын – зейнетақыны төлеу сәтінің бір кезеңге жақындауына байланысты шығатын кезең ішінде белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнының ұлғаюы.

 

Активтер жүйесіне:

 

(а)       қызметкерлердің ұзақ мерзімді сыйақылары қорларының активтері; және

 

(b)       белгілі бір талаптарды қамтамасыз ететін сақтандыру полистері жатады.

 

Қызметкерлерге берілетін ұзақ мерзімді сыйақы қорының активтері (есеп беруші компания шығарған жіберілуге тиісті емес қаржы құралдарынан басқа) – бұл активтер мыналар:

 

(а)       есеп беретін компаниядан заңды түрде оқшауланған, тікелей қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру мақсатында жұмыс істейтін тұлғаға (қорға) жатады; және

 

(b)       қызметкерлерді қаржыландыруды және сыйақы төлеуді жүзеге асыру үшін пайдаланылуы мүмкін, компания кредиторларының талаптарын қанағаттандыру үшін пайдаланылуы мүмкін емес (бұдан әрі банкроттық жағдайында) және мынадай жағдайларды қоспағанда, есеп беруші компанияға қайтарылуы мүмкін емес:

 

(і)           қорда қалатын активтер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша барлық міндеттемелер жоспарымен немесе есеп беруші компаниялар міндеттемелерімен байланысты қанағаттандыруы үшін жеткілікті; не

 

(іі)          активтер есеп беруші компанияларға қызметкерлерге төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде қайтарылады.

 

Белгілі бір талаптарды қанағаттандыратын сақтандыру полисі – егер полистен келіп түсетін табыс есеп беруші компания тарапына (24-«Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашу» IAS Халықаралық стандартындағы анықтамаға сәйкес) байланысты болып табылмайтын сақтандырушы шығарған сақтандыру полисі

 

(а)        белгіленген төлемдері бар зейнетақы жоспары бойынша тек қызметкерлерге берілетін сыйақыны қаржыландыру және төлеу үшін пайдалануы мүмкін; және

(b)        компания кредиторларының (әрі қарай банкрот жағдайында) талаптарын қанағаттандыру үшін қолданыла алмайды және есеп беруші компанияға мынадай жағдайларды есептемегенде қайтарылмайды:

(і)         түсімдер қызметкерлерге сыйақы беру бойынша барлық тиісті міндеттемелерді қанағаттандыру үшін қажетті болып табылатын қосымша активтерді білдіреді; не

(іі)       есеп беруші компанияға қызметкерлерге төленіп қойған сыйақыны өтеу ретінде түсімдер қайтарылады.

 

Әділ құн – жақсы хабардар, осындай мәмілені жасауға келіскен және бір-бірінен тәуелсіз тараптардың арасындағы мәмілені жасау барысында активке айырбастауға болатын немесе міндеттемені реттеуге болатын сома.

 

Жоспар активіне кіріс – іске асырылған және іске асырылмаған пайда және залалдармен бірге зейнетақы жоспарының активтерінен алынатын пайыздар, дивидендтер және өзге де түсім, минус осы активтерді басқаруға арналған кез келген шығындар және осы жоспарға қатысты төленуге жататын салықтар. 

 

Актуарлық пайдалар және залалдар – актуарлық пайдаға және залалға мыналар кіреді:

(а)        тәжірибе негізіндегі түзету (болашақ жағдайларға қатысты алғашқы актуарлық жорамалдар және негізінде болған жағдайлар арасындағы айырма  нәтижелері); және

(b)       актуарлық жорамалдағы өзгеріс нәтижесі.

 

Бұрынғы көрсетілген қызметтердің құны – төлемдер белгіленген зейнетақы жоспарлары бойынша міндеттемелердің дисконтталған құнын қызметкерлердің өткен кезеңде көрсеткен қызметіне байланысты ағымдағы кезеңде пайда болған жаңа төлемдер енгізу немесе еңбек қызметінің аяқталуына байланысты бұрынғы төлемдерді өзгерту нәтижесінде немесе басқа да ұзақ мерзімді төлемдерге байланысты ұлғайту.