Toyota Auris (2017 year). Manual in Polish - part 24

ó

Wersje z jednostrefowym uk∏adem klimatyzacji

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

409

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Automatycznie sterowany uk∏ad klimatyzacji

✻

Kierunki i intensywnoÊç nawiewu powietrza regulowane sà auto-
matycznie, odpowiednio do nastawionej temperatury.

Poni˝sze ilustracje dotyczà wersji z kierownicà po lewej stronie.

Rozmieszczenie przycisków oraz ich kszta∏t mogà nieznacznie si´
ró˝niç w wersjach z kierownicà po prawej stronie.

Równie˝, zale˝nie od rodzaju uk∏adu, po∏o˝enie przycisków mo˝e
byç inne.

✻

: W niektórych wersjach

Sterowanie uk∏adem klimatyzacji

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 409    (Black plate)

ó

Wersje z dwustrefowym uk∏adem klimatyzacji

Regulacja nastawionej temperatury

Zwi´kszanie temperatury

Obni˝anie temperatury

Regulacja intensywnoÊci nawiewu

Zwi´kszanie  intensywnoÊci
nawiewu

Zmniejszanie  intensywnoÊci
nawiewu

410

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 410    (Black plate)

Zmiana kierunku nawiewu

Aby zmieniç kierunek nawiewu
powietrza,  nale˝y  przycisnàç
prze∏àcznik  zmiany  kierunku
nawiewu  powietrza  w gór´  lub
w dó∏.

Kolejnymi  naciÊni´ciami  tego
prze∏àcznika  mo˝na  wybieraç
wyloty, którymi dokonywany jest
nawiew powietrza.

Nawiew  kierowany  jest  na
górnà cz´Êç cia∏a.

Nawiew  kierowany  jest  na
górnà cz´Êç cia∏a i na stopy.

Nawiew kierowany jest g∏ów-
nie na stopy.

Nawiew  kierowany  jest  na
stopy  i na  przednià  szyb´
w celu usuni´cia zaparowania.

Nacisnàç przycisk 

.

W∏àczona zostaje funkcja osuszania powietrza. Kierunki i intensyw-
noÊç nawiewu powietrza regulowane sà automatycznie, odpowiednio
do nastawionej temperatury.

Ustawiç temperatur´.

Aby zakoƒczyç prac´ automatycznà, nacisnàç przycisk 

.

Lampka kontrolna trybu pracy automatycznej

Je˝eli  intensywnoÊç  nawiewu  lub  kierunek  nawiewu  powietrza  usta-
wiane sà r´cznie, lampka kontrolna trybu pracy automatycznej gaÊnie.
Jednak˝e  pozosta∏e  ustawienia  w trybie  automatycznym  zostajà  za-
chowane.

3

2

1

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

411

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Prze∏àcznik wyboru kierunku nawiewu

Uruchamianie pracy automatycznej

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 411    (Black plate)

Niezale˝na regulacja temperatury po stronie kierowcy i pasa˝era
na przednim fotelu (wersje z dwustrefowym uk∏adem klimatyzacji)

Aby w∏àczyç tryb pracy dwustrefowej, nale˝y wykonaç jednà z nast´-
pujàcych procedur:

Nacisnàç przycisk 

.

Wyregulowaç temperatur´ po stronie pasa˝era na przednim fotelu.

Lampka kontrolna Êwieci si´, gdy jest w∏àczony tryb „DUAL”.

Prze∏àczanie pomi´dzy doprowadzaniem powietrza z zewnàtrz
a recyrkulacjà powietrza

ó

Wersje z jednostrefowym uk∏adem klimatyzacji

Nacisnàç przycisk 

, aby prze∏àczyç na tryb recyrkulacji powietrza.

Nacisnàç przycisk 

, aby prze∏àczyç na tryb nawiewu powietrza

z zewnàtrz.

Gdy wybrany jest tryb recyrkulacji powietrza, wskaênik na przycisku

zaÊwieca si´.

Gdy wybrany jest tryb nawiewu powietrza z zewnàtrz, wskaênik na

przycisku 

zaÊwieca si´.

ó

Wersje z dwustrefowym uk∏adem klimatyzacji

Nacisnàç przycisk 

.

Kolejne naciÊni´cia przycisku 

prze∏àczajà pomi´dzy doprowadzaniem

powietrza z zewnàtrz (lampka kontrolna nie Êwieci si´) a recyrkulacjà powie-
trza (lampka kontrolna Êwieci si´).

412

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

Pozosta∏e funkcje

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 412    (Black plate)

Usuwanie zaparowania przedniej szyby

Usuwanie zaparowania jest u˝ywane w celu przywrócenia przejrzy-
stoÊci przedniej szyby i przednich szyb bocznych.

Nacisnàç przycisk 

.

W∏àczona zostaje funkcja osuszania powietrza oraz zwi´ksza si´ inten-
sywnoÊç nawiewu.

Je˝eli  w∏àczona  jest  recyrkulacja  powietrza,  nacisnàç  przycisk,  aby
ustawiç nawiew powietrza z zewnàtrz. (Prze∏àczenie mo˝e nastàpiç sa-
moczynnie.)

W celu szybszego usuni´cia zaparowania szyb mo˝na ustawiç wi´kszà
intensywnoÊç nawiewu i wy˝szà temperatur´.

Gdy zaparowanie szyby zostanie usuni´te, aby powróciç do poprzedniego

trybu, nale˝y ponownie nacisnàç przycisk 

.

Usuwanie  zaparowania  tylnej  szyby  i zewn´trznych  lusterek
wstecznych

Usuwanie zaparowania jest u˝ywane w celu przywrócenia przejrzy-
stoÊci tylnej szyby, a w przypadku zewn´trznych lusterek wstecznych
równie˝ do usuwania kropel deszczu, rosy i oblodzenia.

Nacisnàç przycisk 

.

Usuwanie  zaparowania  zostanie  samoczynnie  przerwane  po  pewnym
czasie.

Dostosowanie trybu pracy wentylatora w uk∏adzie klimatyzacji

Ustawienia trybu intensywnoÊci nawiewu mogà byç zmieniane.

Nacisnàç przycisk 

.

Nacisnàç przycisk 

.

Ka˝dorazowe  naciÊni´cie  przycisku 

,  zmienia  tryb  inten-

sywnoÊci nawiewu w nast´pujàcej kolejnoÊci:

„MEDIUM”

→

„SOFT”

→

„FAST”

3

2

1

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

413

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 413    (Black plate)

Lokalizacja wylotów wentylacyjnych

Wyloty wentylacyjne i intensyw-
noÊç nawiewu sà zmienne w za-
le˝noÊci  od  wybranego  trybu
nawiewu powietrza. (

→

S. 411)

: W niektórych wersjach

Regulacja  ustawienia  oraz  otwieranie  i zamykanie  wylotów
wentylacyjnych

ó

Przednie Êrodkowe wyloty wentylacyjne

Kierowanie nawiewu na lewo
lub  prawo  oraz  do  góry  lub
na dó∏.

Obrót pokr´t∏a do góry otwiera
nawiew,  do  do∏u  zamyka  na-
wiew.

ó

Przednie boczne wyloty wentylacyjne

Kierowanie  nawiewu  na  lewo
lub  prawo  oraz  do  góry  lub  na
dó∏.

414

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

Wyloty wentylacyjne

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 414    (Black plate)

Otwieranie nawiewu

Zamykanie nawiewu

Praca automatyczna

IntensywnoÊç nawiewu jest regulowana automatycznie, odpowiednio do nasta-
wionej temperatury i warunków panujàcych na zewnàtrz samochodu.

BezpoÊrednio po naciÊni´ciu przycisku 

wentylator mo˝e wstrzymaç prac´

do czasu, kiedy zostanie przygotowane powietrze o odpowiedniej temperaturze.

Zaparowanie szyb

Je˝eli wilgotnoÊç w samochodzie jest du˝a, szyby ∏atwo ulegajà zaparowa-

niu. W∏àczenie uk∏adu klimatyzacji przyciskiem 

powoduje osuszanie

powietrza  wydostajàcego  si´  z nawiewów,  powodujàc  szybsze  usuwanie
zaparowania.

Je˝eli uk∏ad klimatyzacji jest wy∏àczony przyciskiem 

, szyby mogà ∏a-

twiej zaparowaç.

Szyby mogà równie˝ zaparowaç, je˝eli ustawiony jest tryb recyrkulacji po-
wietrza.

Nawiew powietrza z zewnàtrz/recyrkulacja powietrza

Podczas jazdy po zakurzonych drogach, takich jak tunele lub w warunkach
du˝ego ruchu, nale˝y wybraç tryb recyrkulacji powietrza. Skutecznie zapo-
biegnie to dostawaniu si´ powietrza z zewnàtrz do samochodu. Gdy uru-
chomiony  jest  uk∏ad  klimatyzacji,  prze∏àczenie  na  recyrkulacj´  umo˝liwi
tak˝e szybsze obni˝enie temperatury wn´trza.

W zale˝noÊci  od  nastawionej  temperatury  tryb  nawiewu  powietrza  z ze-
wnàtrz mo˝e zostaç automatycznie zmieniony.

Gdy temperatura na zewnàtrz jest niska

Funkcja  osuszania  powietrza  mo˝e  nie  dzia∏aç  mimo  naciÊni´cia  przycisku

.

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

415

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 415    (Black plate)

Niepo˝àdane zapachy z uk∏adów wentylacji i klimatyzacji

Aby wewnàtrz kabiny znajdowa∏o si´ Êwie˝e powietrze, nale˝y w uk∏adzie
klimatyzacji wybraç tryb nawiewu powietrza z zewnàtrz.

W trakcie u˝ywania samochodu do wn´trza uk∏adu klimatyzacji mogà prze-
nikaç ró˝ne zapachy z kabiny i otoczenia samochodu. Nast´pnie zapachy
te mogà wydostawaç si´ z wylotów wentylacyjnych.

W celu  ograniczenia  ryzyka  pojawiania  si´  niepo˝àdanych  zapachów
w kabinie:

• Przed wy∏àczeniem silnika zalecane jest wybranie trybu nawiewu powietrza

z zewnàtrz.

• Po w∏àczeniu klimatyzacji w trybie pracy automatycznej uruchomienie na-

wiewu powietrza mo˝e nastàpiç z pewnym opóênieniem.

Filtr uk∏adu klimatyzacji

→

S. 503

Ustawienia w∏asne

Mo˝liwa jest zmiana niektórych ustawieƒ (np. ustawienia uk∏adu klimatyzacji).
(Funkcje podlegajàce zmianie ustawieƒ: 

→

S. 630)

416

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

■

W celu unikni´cia ryzyka zaparowania przedniej szyby

Nie nale˝y w∏àczaç przycisku 

, gdy w warunkach bardzo wysokiej 

wilgotnoÊci  na  zewnàtrz  uruchomiony  jest  nawiew  zimnego  powietrza.
Ró˝nica pomi´dzy temperaturà otoczenia a temperaturà przedniej szyby
mo˝e spowodowaç jej zaparowanie i zablokowanie widocznoÊci.

Na  desce  rozdzielczej  nie  wolno  k∏aÊç
˝adnych  przedmiotów,  które  mogà  za-
s∏oniç wyloty powietrza. W przeciwnym
razie  przep∏yw  powietrza  mo˝e  byç
utrudniony  i ∏atwiej  mo˝e  dojÊç  do  za-
parowania przedniej szyby.

■

W celu unikni´cia ryzyka oparzenia

Nie dotykaç powierzchni lusterek, gdy w∏àczona jest funkcja usuwania za-
parowania zewn´trznych lusterek wstecznych.

■

W celu unikni´cia ryzyka roz∏adowania akumulatora

Gdy silnik nie pracuje, nie nale˝y pozostawiaç w∏àczonego uk∏adu klimatyzacji
na d∏u˝ej, ni˝ to jest konieczne.

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 416    (Black plate)

Nacisnàç  przycisk,  aby  w∏àczyç
lub wy∏àczyç dodatkowà nagrzew-
nic´.

Nagrzewnica zostaje uruchomiona
po  oko∏o  30  sekundach  od  naci-
Êni´cia przycisku. Po up∏ywie kolej-
nych 55 sekund osiàga nominalnà
temperatur´.

Nagrzewnica spalinowa dzia∏a, gdy

Silnik samochodu jest uruchomiony.

Normalne objawy podczas pracy nagrzewnicy spalinowej

Wyszczególnione poni˝ej objawy nie oznaczajà wystàpienia usterki:

Przy  uruchamianiu  i wy∏àczaniu  nagrzewnicy,  z jej  uk∏adu  wydechowego
znajdujàcego  si´  pod  pod∏ogà  samochodu,  mo˝e  wydobywaç  si´  pewna
iloÊç bia∏ego dymu o charakterystycznej woni.

Podczas pracy nagrzewnicy w bardzo niskiej temperaturze otoczenia z wy-
lotu spalin nagrzewnicy mo˝e wydobywaç si´ para.

Po przerwaniu pracy nagrzewnicy, zanim nastàpi jej ca∏kowite wy∏àczenie,
przez  oko∏o  2  minuty  od  strony  silnika  mo˝e  dobiegaç  charakterystyczny
odg∏os.

Po wy∏àczeniu nagrzewnicy

Nie jest zalecane ponowne uruchamianie nagrzewnicy przed up∏ywem 10 mi-
nut od jej wy∏àczenia. W przeciwnym wypadku zap∏onowi nagrzewnicy mo˝e
towarzyszyç nietypowy ha∏as.

Podczas uzupe∏niania paliwa

Silnik  samochodu  musi  byç  wy∏àczony.  Wy∏àczenie  silnika  wy∏àcza  równie˝
nagrzewnic´.

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

417

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Dodatkowa nagrzewnica

✻

Urzàdzenie to s∏u˝y do podgrzewania kabiny przy niskiej tempe-
raturze otoczenia.

✻

: W niektórych wersjach

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 417    (Black plate)

418

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

■

W celu unikni´cia ryzyka oparzenia lub uszkodzenia samochodu

Nie dotykaç nagrzewnicy ani jej uk∏adu
wydechowego. Grozi to oparzeniem.

Nie  dopuszczaç  do  bliskiego  kontaktu
nagrzewnicy i jej uk∏adu wydechowego
z materia∏ami ∏atwopalnymi, np. paliwem.
Grozi to po˝arem.

■

W celu unikni´cia ryzyka uszkodzenia samochodu

Nie  powtarzaç  uruchamiania  i wy∏àczania  nagrzewnicy  w odst´pach
czasu krótszych ni˝ 5 minut, poniewa˝ powoduje to przyspieszone zu˝ycie
jej elementów. Je˝eli silnik samochodu b´dzie wielokrotnie uruchamiany na
krótki czas (na przyk∏ad podczas krótkich przejazdów), nagrzewnic´ nale˝y
wy∏àczyç.

Nie  wolno  dokonywaç  jakichkolwiek  modyfikacji  ani  otwieraç  obudowy
nagrzewnicy bez konsultacji z autoryzowanà stacjà obs∏ugi Toyoty lub in-
nym specjalistycznym warsztatem. Grozi to uszkodzeniem nagrzewnicy,
a tak˝e stwarza zagro˝enie po˝arowe.

Nie wolno dopuszczaç do rozlania wody lub innego p∏ynu bezpoÊrednio
na nagrzewnic´ lub jej pomp´ paliwowà. Grozi to uszkodzeniem nagrzew-
nicy.

W przewodach wlotowych i wylotowych nagrzewnicy nie mo˝e pozosta-
waç  woda,  Ênieg,  lód,  b∏oto  itp.  Zatkanie  tych  przewodów  grozi  awarià
nagrzewnicy.

W razie stwierdzenia jakichkolwiek nieprawid∏owoÊci, w rodzaju wycieku
p∏ynu,  emisji  dymu  lub  wadliwego  dzia∏ania,  nagrzewnic´  nale˝y  wy∏à-
czyç  i zleciç  autoryzowanej  stacji  obs∏ugi  Toyoty  lub  innemu  specjali-
stycznemu warsztatowi sprawdzenie samochodu.

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 418    (Black plate)

Po otwarciu pokrywy nale˝y naci-
snàç odpowiedni przycisk.

Podwy˝szanie temperatury

Obni˝anie temperatury

W momencie naciÊni´cia przycisku
zaÊwieca si´ lampka kontrolna.

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

419

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Podgrzewanie foteli

✻

✻

: W niektórych wersjach

W przypadku zajmujàcych fotele ni˝ej wymienionych osób nale˝y zachowaç
ostro˝noÊç, aby nie dosz∏o do oparzeƒ cia∏a:

• Niemowl´ta, ma∏e dzieci, osoby starsze, chore lub niepe∏nosprawne
• Osoby o wra˝liwej i delikatnej skórze
• Osoby w stanie zm´czenia
• Osoby  pod  wp∏ywem  alkoholu  lub  lekarstw  o dzia∏aniu  nasennym

(proszki nasenne, Êrodki przeciwko przezi´bieniu itp.)

Nale˝y przestrzegaç podanych ni˝ej Êrodków ostro˝noÊci, aby nie dosz∏o
do drobnych oparzeƒ lub przegrzania:

• Nie nale˝y przykrywaç fotela kocem lub poduszkà, gdy podgrzewanie

fotela jest w∏àczone.

• Nie nale˝y korzystaç z podgrzewania foteli d∏u˝ej, ni˝ jest to konieczne.

Na fotelu nie nale˝y k∏aÊç ci´˝kich przedmiotów o nierównej powierzchni
ani wbijaç w niego ostrych przedmiotów (igie∏, gwoêdzi itp.).

W celu unikni´cia ryzyka roz∏adowania akumulatora, gdy silnik nie pra-
cuje, nie nale˝y pozostawiaç w∏àczonego podgrzewania foteli na d∏u˝ej,
ni˝ to jest konieczne.

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 419    (Black plate)

Wersje z mechanicznym kluczykiem:
Podgrzewanie  foteli  dzia∏a,  gdy  wy∏àcznik  zap∏onu  znajduje  si´  w pozycji
„ON”.
Wersje z elektronicznym kluczykiem:
Podgrzewanie  foteli  dzia∏a,  gdy  przyciskiem  rozruchu  wybrany  jest  stan
IGNITION ON.

Gdy podgrzewanie foteli nie jest u˝ywane, nale˝y przycisk ustawiç w pozycji
neutralnej. ZgaÊnie lampka kontrolna.

420

6-1. U˝ywanie klimatyzacji oraz usuwanie zaparowania szyb

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 420    (Black plate)

Lampki  oÊwietlenia  lusterka  osobistego  (w niektórych  wersjach)
(

→

S. 422)

Przednie  lampki  oÊwietlenia  wn´trza/przednie  lampki  oÊwietlenia
osobistego (

→

S. 422, 423)

Tylna lampka oÊwietlenia wn´trza (w niektórych wersjach) 
(

→

S. 422)

Tylne lampki oÊwietlenia osobistego (w niektórych wersjach) 
(

→

S. 423)

Lampka przycisku rozruchu (wersje z elektronicznym kluczykiem)

6-2. U˝ywanie oÊwietlenia pomocniczego

421

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Wykaz lampek oÊwietlenia pomocniczego

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 421    (Black plate)

Z przodu

W∏àczanie i wy∏àczanie zale˝-
ne od pozycji drzwi

Wy∏àczenie

Z ty∏u (w niektórych wersjach)

W∏àczenie

W∏àczanie i wy∏àczanie zale˝-
ne od pozycji drzwi

Wy∏àczenie

W∏àczenie

Wy∏àczenie

422

6-2. U˝ywanie oÊwietlenia pomocniczego

Lampki oÊwietlenia wn´trza

Lampki oÊwietlenia lusterka osobistego (w niektórych wersjach)

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 422    (Black plate)

Z przodu

W∏àczenie/Wy∏àczenie

Gdy prze∏àcznik lampki ustawio-
ny jest w po∏o˝eniu zale˝nym od
pozycji  drzwi,  lampka  nie  zga-
Ênie, nawet po naciÊni´ciu przy-
cisku.

Z ty∏u (w niektórych wersjach)

W∏àczenie/Wy∏àczenie 

Gdy prze∏àcznik przedniej lampki
oÊwietlenia  osobistego  ustawio-
ny jest w po∏o˝eniu zale˝nym od
pozycji  drzwi,  lampka  nie  zga-
Ênie, nawet po naciÊni´ciu przy-
cisku.

6-2. U˝ywanie oÊwietlenia pomocniczego

423

6

Elementy 

wyposa˝

enia 

wn´trza

Lampki oÊwietlenia osobistego

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 423    (Black plate)

Automatyczne w∏àczanie oÊwietlenia

ó

Wersje z mechanicznym kluczykiem

Gdy prze∏àcznik lampki oÊwietlenia wn´trza ustawiony jest w po∏o˝eniu zale˝-
nym od pozycji drzwi, lampki oÊwietlenia wn´trza w∏àczajà lub wy∏àczajà si´
automatycznie  w reakcji  na  zablokowanie  lub  odblokowanie  drzwi,  otwarcie
lub zamkni´cie drzwi oraz w zale˝noÊci od ustawienia wy∏àcznika zap∏onu.

ó

Wersje z elektronicznym kluczykiem

Gdy prze∏àcznik lampki oÊwietlenia wn´trza ustawiony jest w po∏o˝eniu zale˝-
nym od pozycji drzwi, lampki oÊwietlenia wn´trza w∏àczajà lub wy∏àczajà si´
automatycznie w reakcji na obecnoÊç elektronicznego kluczyka w polu detek-
cji, zablokowanie lub odblokowanie drzwi, otwarcie lub zamkni´cie drzwi oraz
w zale˝noÊci od stanu wybranego przyciskiem rozruchu.

W celu unikni´cia ryzyka roz∏adowania akumulatora

Je˝eli po wy∏àczeniu silnika ni˝ej wymienione lampki pozostanà w∏àczone, to
po up∏ywie 20 minut zostanà samoczynnie wy∏àczone:

Lampki oÊwietlenia wn´trza/lampki oÊwietlenia osobistego

Lampka oÊwietlenia baga˝nika

Lampki oÊwietlenia lusterka osobistego (w niektórych wersjach)

Ustawienia indywidualne, które mogà byç zmienione przez autoryzowanà
stacj´ obs∏ugi Toyoty lub inny specjalistyczny warsztat

Mo˝liwa jest zmiana niektórych ustawieƒ (np. czasu po którym oÊwietlenie zo-
staje samoczynnie wy∏àczone).
(Funkcje podlegajàce zmianie ustawieƒ: 

→

S. 630)

424

6-2. U˝ywanie oÊwietlenia pomocniczego

9 IO Auris OM12K97E  3/13/17  10:23 AM  Page 424    (Black plate)